Οσοι είχαν τη δυσάρεστη εμπειρία του κολικού, τον περιγράφουν ως έναν πολύ οξύ πόνο στα νεφρά ή στα πλάγια στην κοιλιά, που προκύπτει τελείως ξαφνικά, μεγαλώνει σε ένταση και υποχωρεί δύσκολα. Οι ειδικοί συγκρίνουν τον πόνο του κολικού μόνο με εκείνον της γέννας. Ως τόσο έντονος και επίμονος περιγράφεται. Αν και είναι τόσο οξύς πόνος, όμως, είναι τελείως ακίνδυνος για τη ζωή του ανθρώπου που τον βιώνει.
Σε κάθε περίπτωση, ο κολικός αποτελεί έτσι λοιπόν ένα από τα κύρια και λίγα συμπτώματα της ύπαρξης λίθων στα νεφρά ή στον ουρητήρα. Οσον αφορά το ουροποιητικό σύστημα, πέτρες μπορεί να έχουμε και στην ουροδόχο κύστη, αλλά αυτές δεν προκαλούν κολικό γιατί δεν κινούνται. Τι μπορούμε να κάνουμε; Η ενδεδειγμένη λύση είναι να απευθυνθούμε στον ειδικό γιατρό που θα αντιμετωπίσει κατ’ αρχήν το σύμπτωμα και στη συνέχεια, αφού γίνουν οι απαραίτητες εξετάσεις, θα αποφασίσει και για τη διαδικασία που θα ακολουθηθεί για να αφαιρεθούν οι πέτρες.
Η ταυτότητα των λίθων του ουροποιητικού
Οι πέτρες του ουροποιητικού – που μπορεί να προκύψουν σε διάφορες ηλικίες, πράγμα που συχνά σχετίζεται και με το αίτιο που τις προκαλεί – δημιουργούνται από τη συσσώρευση αλάτων πάνω στα οποία επικάθεται συνήθως και ασβέστιο. Το μέγεθός τους ποικίλλει και εξαρτάται από το σημείο στο οποίο εντοπίζονται.
Οι μικρότερες πέτρες, στο μέγεθος μίας φακής, μπορεί να εντοπισθούν οπουδήποτε ενώ οι μεγαλύτερες βρίσκονται συνήθως στα νεφρά και σπανιότερα στην ουροδόχο κύστη. Χαρακτηριστικές είναι οι πέτρες που πιάνουν ολόκληρο το νεφρό, έχουν μορφή κοραλλιού, είναι μεγάλων διαστάσεων και συχνά δεν τις αντιλαμβανόμαστε επειδή δεν κάνουν κολικό αφού παραμένουν ακίνητες (αυτές οι πέτρες πρέπει οπωσδήποτε να αντιμετωπίζονται επειδή μπορεί να δημιουργήσουν πρόβλημα στη λειτουργία των νεφρών).
Πού συναντάμε τις πέτρες του ουροποιητικού
Οι πέτρες μπορεί να βρεθούν σε οποιοδήποτε σημείο του ουροποιητικού. Δημιουργούνται κατά κανόνα στα νεφρά και κατεβαίνουν προς τα κάτω και συνήθως, αν δεν «κολλήσουν» κάπου στη διαδρομή τους, αποβάλλονται με τα ούρα. Ετσι, συναντάμε πέτρες στο νεφρό που δημιουργήθηκαν εκεί, στον ουρητήρα που τις βρίσκουμε επειδή είναι σε διαδικασία καθόδου από τα νεφρά στην ουροδόχο κύστη ή, τέλος, στην ουροδόχο κύστη όπου υπάρχουν πέτρες που είτε δημιουργήθηκαν εκεί είτε έφτασαν από τα νεφρά και παραμένουν στην κύστη μεγαλώνοντας και άλλο ή όχι.
Οι πέτρες που δημιουργούνται στην κύστη οφείλονται στο γεγονός ότι μένουν ούρα στην κύστη, που δεν αδειάζει καλά λόγω προβλήματος στον προστάτη ή επειδή η κύστη για κάποιον λόγο είναι άτονη (π.χ. σακχαρώδης διαβήτης), και είναι πιο συχνές σε ανθρώπους μεγάλης ηλικίας.
Τα συμπτώματα που θα μας κάνουν να τις αναγνωρίσουμε
Οι πέτρες στο ουροποιητικό είναι αρκετά πιθανό να μην παρουσιάζουν κανένα σύμπτωμα και να εντοπιστούν τυχαία σε κάποια εξέταση. Κατά κανόνα προκαλούν συμπτώματα όταν κινούνται, προκαλώντας τον οξύ πόνο που ονομάζεται κολικός του νεφρού και που συχνά συνοδεύεται και από αιματουρία (αίμα στα ούρα).
Ο κολικός δεν είναι καθόλου απίθανο να προκαλεί και εμετούς και εφίδρωση, αλλά όταν υπάρχει και πυρετός μπορεί να πρόκειται για πυελονεφρίτιδα και χρειάζεται προσοχή.
Προσοχή στην πυελονεφρίτιδα
Σε κάποιες περιπτώσεις η πέτρα μπορεί να δημιουργήσει επιμόλυνση στα ούρα (επειδή φράζει το νεφρό ή επειδή έχει και μικρόβια) με αποτέλεσμα την πυελονεφρίτιδα (μια λοίμωξη του ανώτερου ουροποιητικού). Τα συμπτώματά της είναι ότι ο ασθενής πονάει, έχει υψηλό πυρετό και αίσθημα καύσου κατά την ούρηση. Πρόκειται για μια πολύ επικίνδυνη κατάσταση. Αν μείνει αθεράπευτη μπορεί να οδηγήσει σε μόνιμες βλάβες των νεφρών ή ακόμα και σε σηψαιμία, που μπορεί να επιφέρει ακόμα και τον θάνατο. Σε αυτή την περίπτωση απαιτείται άμεση νοσοκομειακή αντιμετώπιση με χορήγηση αντιβιοτικών και έπειτα αφαίρεση της πέτρας.
Σε τι οφείλονται οι πέτρες του ουροποιητικού
Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν ποια είναι η αιτία της δημιουργίας των λίθων στο ουροποιητικό. Συχνά υπάρχει κληρονομικότητα, ειδικά όταν οι πέτρες έχουν δημιουργηθεί εξαιτίας κάποιας συγκεκριμένης γνωστής αιτίας, και μάλιστα σε αυτές τις περιπτώσεις είναι και συχνότερο να υπάρχουν υποτροπιάζουσες λιθιάσεις. Οι άνθρωποι που έχουν σχετικό οικογενειακό ιστορικό, ακόμα κι αν δεν έχουν παρουσιάσει συμπτώματα, είναι σκόπιμο να κάνουν κάποια στιγμή ένα υπερηχογράφημα ή μια ακτινογραφία ώστε να διερευνήσουν την κατάσταση των νεφρών τους. Γενικά, για τις πέτρες στο ουροποιητικό μπορεί να ευθύνεται:
*Μια ορμονική διαταραχή, όπως για παράδειγμα ο υπερπαραθυρεοειδισμός.
*Μια φλεγμονή στα νεφρά.
*Κάποια μεταβολική διαταραχή, π.χ. κυστινουρία (όταν η πρωτεΐνη αυτή υπάρχει σε πολύ αυξημένες ποσότητες στα ούρα).
*Το αυξημένο ουρικό οξύ στον οργανισμό.
*Μια απόφραξη (π.χ. λόγω κάποιας γενετικής ανωμαλίας) οπουδήποτε στο ουροποιητικό σύστημα που προκαλεί στάση των ούρων και ευνοεί τη δημιουργία λίθων.
*Το πολύ όξινο ή πολύ αλκαλικό pH των ούρων, που περιέχει πολλά άλατα.
Οταν αυτό είναι δυνατό, είναι σκόπιμο να γνωρίζει ο γιατρός τη σύσταση των λίθων, ώστε στις περιπτώσεις που αυτό είναι σκόπιμο να δώσει και κάποια περαιτέρω ειδική θεραπεία, στοχεύοντας στο αίτιο που τις προκαλεί. Γι’ αυτό καλό είναι όταν αποβάλλεται μια πέτρα με την ούρηση να στέλνεται για βιοχημική ανάλυση ώστε να διερευνηθεί η σύστασή της.
Πώς αντιμετωπίζονται
Οταν οι πέτρες είναι πολύ μικρές, τότε απλά τις παρακολουθεί ο γιατρός κάθε εξάμηνο ή χρόνο. Θα πρέπει όμως, όταν κάποιος ανακαλύψει ότι έχει πέτρες (επειδή πόνεσε ή μέσω του υπερήχου ή της απλής ακτινογραφίας), να κάνει και μια πυελογραφία, που είναι μια σημαντική εξέταση για να διερευνηθεί η γενική λειτουργία του ουροποιητικού.
Στη συνέχεια, το πιο συντηρητικό μέσο για την αντιμετώπιση τις λιθίασης στο νεφρό, εφόσον η πέτρα δεν είναι κοραλλιοειδής, είναι η εξωσωματική λιθοτριψία, που γίνεται με παυσίπονη ή ηρεμιστική ένεση και ο ασθενής νιώθει τόσο άνετα που μπορεί και να διαβάζει ακόμα στη διάρκεια της επέμβασης και ύστερα από λίγη ώρα να φύγει για το σπίτι του. Βέβαια οι λιθοτριψίες δεν μπορούν να γίνονται συνέχεια και συχνά γιατί επιβαρύνουν λίγο τα νεφρά, που «χτυπιούνται» στη διάρκειά τους, αποκτούν ένα μικρό οίδημα και χρειάζονται ένα μικρό χρονικό διάστημα για να επανέλθουν στην πρότερη κατάσταση. Οταν οι πέτρες είναι πολύ μεγάλες και βρίσκονται στα νεφρά, τότε εφαρμόζεται διαδερμική νεφρολιθοτριψία και σπανιότερα πλέον αντιμετωπίζονται με ανοιχτή επέμβαση.
Οταν υπάρχει πέτρα στον ουρητήρα, εφαρμόζεται η ουρητηρολιθροτριψία, όπου ένα ειδικό εργαλείο φτάνει την πέτρα μέσω της κύστης και η πέτρα κορνιοποιείται με τη βοήθεια λέιζερ. Σε αυτή την περίπτωση ο ασθενής ναρκώνεται.
Οταν η πέτρα βρίσκεται στην κύστη, εισάγονται ειδικά εργαλεία από την ουρήθρα και γίνεται λιθοτριψία, ενώ σε σπανιότερες περιπτώσεις χρειάζεται ανοιχτή επέμβαση.
Χρήσιμες συμβουλές
Εχει βρεθεί μια κάποια συσχέτιση μεταξύ της δίαιτας και της δημιουργίας λίθων στο ουροποιητικό. Στους ασθενείς συστήνεται να αποφεύγουν το αλάτι και το λίπος στη διατροφή τους. Σημαντικό είναι επίσης να πίνουν οι πάσχοντες πολλά υγρά ώστε να υπάρχει άφθονη διούρηση και να «ξεπλένεται» το ουροποιητικό. Παρ’ όλα αυτά, κατά τη διάρκεια του κολικού και όταν η πέτρα είναι σφηνωμένη, τα πολλά υγρά πρέπει να αποφεύγονται γιατί μπορεί να επιδεινωθεί ο πόνος. Πολύ ευεργετική είναι και η άσκηση και η σωματική δραστηριότητα που βοηθούν στην αποβολή των λίθων από το ουροποιητικό.
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τον κ. Χρήστο Αλαμανή, καθηγητή Ουρολογίας στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ.
