Ο πνιγμός αποτελεί σημαντική αιτία θανάτου και νοσηρότητας παγκοσμίως. Περίπου 1.000.000 άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους από πνιγμό κάθε χρόνο. Αυτό σημαίνει ότι ένας άνθρωπος πεθαίνει από πνιγμό κάθε 30 δευτερόλεπτα στον πλανήτη.
Το 2002, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναθεώρησε τον ορισμό του πνιγμού και έκτοτε πνιγμός θεωρείται «η διαδικασία αναπνευστικής διαταραχής έπειτα από βύθιση ή εμβάπτιση σε κάποιο υγρό». Το αποτέλεσμα του πνιγμού μπορεί να είναι ο «θάνατος», η «νοσηρότητα», η «μη νοσηρότητα». Παλαιότεροι όροι όπως «ξηρός», «υγρός», «δευτεροπαθής», «παρ’ ολίγον» ή «σιωπηλός» πνιγμός έχουν πλέον εγκαταλειφθεί.
Επιδημιολογικά δεδομένα
Δυστυχώς, η χώρα μας κατέχει το αρνητικό ρεκόρ στην Ευρώπη σε θύματα πνιγμού. Σύμφωνα με στοιχεία του ΕΟΔΥ, περισσότεροι από 400 άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο από πνιγμό στην Ελλάδα, με αναλογία ανδρών/γυναικών να είναι 3:1. Από αυτούς, οι 10 είναι παιδιά ή έφηβοι (μέσα σε 33 χρόνια, από το 1980 έως το 2013, στη χώρα μας καταγράφηκαν 10.927 θάνατοι λουομένων από πνιγμό στη θάλασσα). Είναι εντυπωσιακό ότι τα περισσότερα θύματα πνίγονται σε απόσταση μικρότερη των 10 μέτρων από την ακτή, ενώ οι πιο επικίνδυνες ώρες φαίνεται να είναι οι μεσημεριανές. Η ηλικιακή ομάδα με τη μεγαλύτερη θνητότητα είναι άνδρες 20-24 ετών.
Ο πνιγμός αποτελεί στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής τη συχνότερη αιτία θανάτου οφειλόμενου σε ατύχημα στην ηλικιακή ομάδα 0-4 ετών και την τρίτη σε σειρά συχνότερη αιτία θανάτου από ακούσιο τραυματισμό σε παιδιά και εφήβους ηλικίας 5-19 ετών. Μόνο το 2017 σημειώθηκαν περίπου 1000 θάνατοι παιδιών από πνιγμό.
Η επίπτωση του πνιγμού διαφέρει ανάλογα με την ηλικία, το φύλο αλλά και τη φυλή. Τα νήπια και οι άρρενες έφηβοι αποτελούν την ομάδα υψηλότερου κινδύνου, ενώ η επίπτωση φαίνεται να είναι μεγαλύτερη στην αφροαμερικανική φυλή. Ο πνιγμός στη βρεφική ηλικία συμβαίνει συνηθέστερα στην μπανιέρα, ενώ η πλειοψηφία των παιδιών προσχολικής ηλικίας πνίγεται σε πισίνα. Αντιθέτως, τα ¾ των πνιγμών των εφήβων λαμβάνουν χώρα σε φυσικό νερό. Ο αυξημένος κίνδυνος πνιγμού για αυτή την ηλικιακή ομάδα φαίνεται να οφείλεται στη ροπή που έχουν οι έφηβοι προς επικίνδυνες συμπεριφορές, στην υπερεκτίμηση των ικανοτήτων τους και, αντίστοιχα, στην υποεκτίμηση των κινδύνων, καθώς και στη χρήση ουσιών. Στις ΗΠΑ, η χρήση αλκοόλ φαίνεται να είναι ο σημαντικότερος αιτιολογικός παράγοντας για το 30-70% των πνιγμών σε εφήβους και ενήλικες.
Ο πνιγμός αποτελεί επίσης σοβαρό αίτιο νοσηρότητας στην παιδική ηλικία. Το 2017 στις ΗΠΑ υπολογίζεται ότι 8.700 παιδιά ηλικίας μικρότερης των 20 ετών προσκομίστηκαν στα Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών λόγω επεισοδίου πνιγμού, από τα οποία το 25% χρειάστηκαν νοσηλεία. Αν και τα περισσότερα θύματα πνιγμού αναρρώνουν πλήρως, ένα ποσοστό εξ αυτών θα παρουσιάσουν μόνιμα νευρολογικά ελλείμματα.
Παιδιά με υποκείμενο νόσημα
Παιδιά με υποκείμενο νευρολογικό ή καρδιολογικό νόσημα ενδέχεται να κινδυνεύουν σε μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Ο πνιγμός αποτελεί τη συνηθέστερη αιτία θανάτου από ακούσιο τραυματισμό για παιδιά με επιληψία. Ο σχετικός κίνδυνος πνιγμού παιδιατρικών ασθενών με επιληψία είναι περίπου 7,5-10 φορές υψηλότερος σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό και διαφέρει ανάλογα με την ηλικία, τη σοβαρότητα, τη δυνατότητα ελέγχου της νόσου και, φυσικά, την αποτελεσματικότητα της επίβλεψης των ασθενών αυτών.
Γονείς ή φροντιστές παιδιών με επιληψία πρέπει να τα επιβλέπουν συνεχώς στη θάλασσα ή στην πισίνα, αλλά και στην μπανιέρα. Παιδιά με μη ικανοποιητικό έλεγχο των επεισοδίων τους θα πρέπει να συμβουλεύονται τον νευρολόγο τους πριν από οποιαδήποτε απόπειρα κολύμβησης. Ομάδα υψηλού κινδύνου για πνιγμό αποτελούν επίσης τα παιδιά με αναπτυξιακές διαταραχές, ιδιαίτερα αυτά που είναι μικρότερα των 15 ετών. Τέλος, ασθενείς με ιστορικό αρρυθμιών, όπως σύνδρομο μακρού QT, σύνδρομο Brugada και κατεχολαμινεργική πολύμορφη κοιλιακή ταχυκαρδία βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο, καθώς η έντονη προσπάθεια κατά την κολύμβηση μπορεί να αποτελέσει εκλυτικό παράγοντα αρρυθμιών.
Μαθήματα κολύμβησης
Όλοι μας, μικροί και μεγάλοι, πρέπει να ξέρουμε να κολυμπάμε και τα μαθήματα κολύμβησης, που είναι πλέον ευρέως διαδεδομένα και προσιτά σχεδόν σε όλους, βοηθούν πολύ προς την κατεύθυνση αυτή. Εκτός, όμως, από σωστή κολύμβηση, θα πρέπει όλοι να γνωρίζουμε πώς να αποφύγουμε πιθανό πνιγμό και πώς να επιβιώσουμε από πιθανό πνιγμό. Να μπορούμε, δηλαδή, να αναγνωρίζουμε τους πιθανούς κινδύνους, να φοράμε σωστά το σωσίβιό μας όταν χρειάζεται, να αναγνωρίζουμε πότε ένας κολυμβητής βρίσκεται σε κίνδυνο, με ποιον τρόπο να τον βοηθήσουμε και ιδανικά να γνωρίζουμε καρδιοαναπνευστική αναζωογόνηση.
Τα μαθήματα κολύμβησης φαίνεται να βοηθούν αποτελεσματικά στην πρόληψη του πνιγμού σε παιδιά ηλικίας άνω του ενός έτους. Αντιθέτως, τα βρέφη δεν είναι αναπτυξιακά ώριμα ώστε να έχουν τις δεξιότητες και να εκτελέσουν τις σύνθετες κινήσεις που απαιτούνται στην κολύμβηση. Μπορεί τα προγράμματα που απευθύνονται σε βρέφη να είναι πολύ ψυχαγωγικά και να εξοικειώνουν το βρέφος με το υγρό στοιχείο και την κολύμβηση, όμως δεν φαίνεται να είναι ευεργετικά όσον αφορά στην πρόληψη του πνιγμού.
Η σωστή ηλικία για την έναρξη μαθημάτων κολύμβησης είναι εξατομικευμένη για κάθε παιδί και καθορίζεται από παράγοντες όπως η κατάσταση της υγείας του, η συναισθηματική του ωριμότητα, η άνεση που αισθάνεται όταν βρίσκεται στο νερό, η ύπαρξη σωματικών ή νοητικών περιορισμών. Οι γονείς δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να εφησυχάσουν λόγω των μαθημάτων κολύμβησης και θα πρέπει να επιτηρούν τα παιδιά τους όταν αυτά βρίσκονται μέσα στο νερό το ίδιο αυστηρά και προσεκτικά όπως και πριν τα μαθήματα.
Οδηγίες πρόληψης πνιγμού
Η αλυσίδα επιβίωσης από πνιγμό (Drawning Chain of Survival) είναι μια σειρά βημάτων που απαιτούνται στην προσπάθεια να μειωθούν η θνητότητα και η νοσηρότητα από πνιγμό. Συγκεκριμένα, το πρώτο βήμα είναι η λήψη προληπτικών μέτρων και ακολουθούν η αναγνώριση του ατόμου που βρίσκεται σε κίνδυνο, η παροχή βοηθήματος επίπλευσης, η απομάκρυνση του ατόμου από το νερό και η άμεση εφαρμογή καρδιοαναπνευστικής αναζωογόνησης.
Βιβλιογραφικά δεδομένα δείχνουν ότι το πρώτο βήμα, δηλαδή η πρόληψη, αποτελεί το πιο σημαντικό και αποτελεσματικό μέτρο για τη μείωση της θνητότητας και νοσηρότητας από πνιγμό.
Σύμφωνα με την Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής, για την πρόληψη των πνιγμών στα παιδιά θα πρέπει να ακολουθούνται οι παρακάτω οδηγίες:
- Οι γονείς ή φροντιστές δεν θα πρέπει ποτέ (ούτε για ένα λεπτό) να αφήνουν τα μικρά παιδιά μόνα τους ή υπό την επίβλεψη άλλου μικρού παιδιού, όταν αυτά βρίσκονται μέσα ή κοντά σε θάλασσα, λίμνη, ποτάμι, πισίνα, spa, δεξαμενές νερού, πηγάδια, ή μπανιέρα.
- Όταν τα παιδιά βρίσκονται μέσα σε νερό θα πρέπει να επιβλέπονται πάντα από ενήλικα, ο οποίος πρέπει να βρίσκεται σε κοντινή απόσταση (περίπου ενός μέτρου εάν πρόκειται για βρέφη ή νήπια), να επιτηρεί προσεκτικά τα παιδιά χωρίς να διασπάται η προσοχή του και φυσικά να μην είναι υπό την επήρεια αλκοόλ ή ουσιών. Θα πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίζει πότε ένα παιδί βρίσκεται σε κίνδυνο, να ξέρει πώς θα το απομακρύνει από το νερό και να γνωρίζει καρδιοαναπνευστική αναζωογόνηση.
- Τα μικρά παιδιά πρέπει να φορούν σωσίβιο όταν βρίσκονται μέσα στο νερό, αλλά και όταν βρίσκονται κοντά σε αυτό. Το σωσίβιο θα πρέπει να είναι σωστά τοποθετημένο και δεμένο, όχι χαλαρό αλλά ούτε και πολύ σφιχτό.
- Προσοχή στην επιλογή των σωσιβίων. Θα πρέπει να είναι στο σωστό μέγεθος, να είναι εγκεκριμένα και να πληρούν τις προδιαγραφές ασφαλείας. Όχι σε φουσκωτά σωσίβια που δίνουν την ψευδή αίσθηση της ασφάλειας αλλά στην πραγματικότητα δεν προστατεύουν αποτελεσματικά.
- Τα μαθήματα κολύμβησης σώζουν ζωές: η συμμετοχή σε μαθήματα κολύμβησης μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο πνιγμού στα παιδιά κατά 88%.
- Κολυμπούν (και γενικά κολυμπάμε) 3 ώρες μετά το γεύμα.
- Πρέπει να γίνει σαφές στα παιδιά ότι απαγορεύεται να κάνουν βουτιές με μόνη εξαίρεση τα σημεία που έχουν ελεγχθεί από ενήλικα σχετικά με το βάθος και την ύπαρξη αντικειμένων κάτω από την επιφάνεια του νερού.
- Ποτέ δεν επιτρέπουμε στα παιδιά να κολυμπήσουν σε θαλάσσιες περιοχές ή ποτάμια με ρεύμα.
- Παιδιά που κάνουν θαλάσσια αθλήματα θα πρέπει να φορούν τον κατάλληλο εξοπλισμό και να ακολουθούν τους κανόνες ασφαλείας. Παιδιά που βρίσκονται σε σκάφος θα πρέπει πάντα να φορούν κατάλληλο σωσίβιο.
- Εάν υπάρχει πισίνα στο σπίτι θα πρέπει να είναι περιφραγμένη περιμετρικά, έτσι ώστε η πρόσβαση να είναι αδύνατη στα παιδιά. Η πόρτα που οδηγεί στην πισίνα θα πρέπει να έχει σύρτη σε υψηλό σημείο, μη προσβάσιμο στα παιδιά. Για συμπληρωματική προστασία μπορεί να τοποθετηθεί συναγερμός.
- Η πισίνα θα πρέπει να συντηρείται τακτικά και να πληροί τις προδιαγραφές ασφαλείας.
- Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο οι φουσκωτές πισίνες, οι οποίες επίσης πρέπει να είναι περιφραγμένες και μη προσβάσιμες στα παιδιά. Η κολύμβηση μέσα σε αυτές θα πρέπει επίσης να γίνεται υπό αυστηρή επιτήρηση από κάποιον ενήλικα.
- Στο σπίτι οι μπανιέρες ή οι λεκάνες με νερό πρέπει να αδειάζονται αμέσως μετά τη χρήση τους. Επίσης οι τουαλέτες θα πρέπει να κλειδώνονται και τα μικρά παιδιά να μη βρίσκονται ποτέ μόνα τους μέσα σε αυτές.
- Εάν παρασυρθούμε στα βαθιά από κάποιο ρεύμα πρέπει να κολυμπήσουμε παράλληλα με την ακτογραμμή ώστε να απεγκλωβιστούμε και στη συνέχεια κάθετα ώστε να επιστρέψουμε στην ακτή.
- Στις παραλίες παραμένουμε στην επιτρεπόμενη περιοχή κολύμβησης και ιδανικά κάτω από την επίβλεψη ναυαγοσώστη.
- Σε περίπτωση καταιγίδας ή κεραυνών βγαίνουμε από τη θάλασσα και απομακρυνόμαστε από την παραλία.
Τέλος, θυμόμαστε ότι ασφάλεια δεν σημαίνει υπερπροστασία. Τα παιδιά πρέπει να μη φοβούνται το νερό, αλλά να το χαίρονται με ασφάλεια. Ο καλύτερος σύμμαχος είναι η υπευθυνότητα και η προσοχή, όχι ο φόβος.
