Ο πρόεδρος Τραμπ δεν έφυγε ακόμη, αλλά έχει σωπάσει, περιθωριοποιημένος και αποκαμωμένος. Ο Τραμπ αμφισβήτησε την ουσία της αμερικανικής δημοκρατίας, που είναι ο σεβασμός στην αλήθεια, αλλά η δημοκρατία αποδείχθηκε ανθεκτική. Η ανάληψη των προεδρικών καθηκόντων από τον Τζο Μπάιντεν τον Ιανουάριο θα σηματοδοτήσει την επάνοδο του ήθους στον Λευκό Οίκο, ενώ οι δικτάτορες σε όλο τον κόσμο δεν θα έχουν πια λευκή επιταγή για τα κακόβουλα σχέδιά τους.
Ο Μπάιντεν εξασφάλισε όσες ψήφους εκλεκτόρων κέρδισε ο Τραμπ το 2016, καμία διαμαρτυρία ή απειλή του Τραμπ δεν αλλάζει το γεγονός αυτό. Η απρέπεια του Τραμπ, ο οποίος συνεχίζει να αρνείται να αναγνωρίσει το αποτέλεσμα, φαντάζει λιγότερο ζοφερή σε μία χώρα εθισμένη στις φωνασκίες. Παρ’ όλα αυτά, η στάση του προέδρου αποδεικνύει μέχρι πού είναι έτοιμος να φθάσει για να υποσκάψει τους θεσμούς και τις παραδόσεις της δημοκρατίας.
Η αυταρχική διολίσθηση των ΗΠΑ αποτελούσε πραγματική απειλή για τον κόσμο. Η Ευρώπη αισθανόταν ήδη απομονωμένη στην εκστρατεία της υπέρ του κράτους δικαίου και των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Η υποχθόνια, ναρκισσιστική, παραπονιάρικη φωνή από το Οβάλ Γραφείο, όμως, αντηχούσε στα αυτιά όλων. Η πολιτική διάνοια του Τραμπ έγκειται στην ικανότητά του να απευθύνεται στα πιο ποταπά αντανακλαστικά των πολιτών.
Η ένταση της φωνής του έχει, όμως, υποχωρήσει καθώς ο εφιάλτης φθάνει στο τέλος του και η ικανότητά μας να σκεφτούμε τίθεται πάλι σε λειτουργία.
Εχουμε, άλλωστε, πολλά να σκεφθούμε. Η μεταπολεμική τάξη πραγμάτων έχει παρέλθει, ενώ η προεδρία Μπάιντεν δεν πρόκειται να την αναστήσει. Με τις ΗΠΑ απούσες και το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ανίσχυρο, η πανδημία αποκάλυψε έναν ακυβέρνητο κόσμο. Οι φραγμοί που έθεσε ο κορωνοϊός δεν θα αρθούν γρήγορα, ενώ η τηλεργασία δεν πρόκειται και αυτή να πάρει τέλος, με όλες τις συνέπειες που θα έχει η μοναξιά στον ψυχικό μας κόσμο. Την ίδια ώρα, το δυτικό δημοκρατικό πρότυπο αμφισβητείται επίμονα από την ανερχόμενη Κίνα και το αυταρχικό και παρεμβατικό κράτος της. Ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν, από τη μεριά του, επιμένει ότι ο φιλελευθερισμός είναι «ξεπερασμένος», καθώς προϋποθέτει ότι «οι μετανάστες μπορούν να σκοτώνουν, να λαφυραγωγούν και να βιάζουν ανενόχλητοι».
Η μαζική μετανάστευση, οι τεχνολογικές καινοτομίες, η οφειλόμενη στον κορωνοϊό οικονομική κρίση και η πίεση στη μεσαία τάξη δημιουργούν ιδανικές συνθήκες ανάπτυξης του εθνικισμού και ανάδειξης εξιλαστήριων θυμάτων. Οι συνθήκες αυτές θα συνεχίσουν να ευνοούν αντιδημοκρατικά κινήματα, όπως αυτά του Τραμπ, του Πούτιν και του Βίκτορ Ορμπαν. Οι φιλελεύθερες δημοκρατίες οφείλουν, από την πλευρά τους, να εκπονήσουν αξιόπιστη εναλλακτική λύση, που θα περιλαμβάνει οικονομικές και εκπαιδευτικές ευκαιρίες, καθώς και δημοσιονομική ισονομία. Η ασυλία για τους εύπορους και η διευρυνόμενη ανισότητα έχουν διχάσει την κοινωνία.
Στις ΗΠΑ, το πολιτισμικό χάσμα μεταξύ των ελίτ των πόλεων και της επαρχίας παραμένει αγεφύρωτο. Εβδομήντα τέσσερα εκατομμύρια ψηφοφόροι του Τραμπ μας υπενθυμίζουν πόσο δημοφιλές υπήρξε παραδοσιακά το αίτημα για αμερικανικό απομονωτισμό. Σε πρόσφατη συνέντευξή του ο πρώην πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα είπε: «Εισερχόμαστε σε περίοδο επιστημιολογικής κρίσης», στην οποία οι Αμερικανοί χάνουν την ικανότητα διάκρισης μεταξύ αλήθειας και ψεύδους, απειλώντας άμεσα τη δημοκρατία. Η συνεννόηση μεταξύ φιλελευθέρων και της άλλης Αμερικής που υποστηρίζει τον Τραμπ έχει καταστεί πια αδύνατη. Ο Τραμπ, γνωστός για την ικανότητά του στην εξαπάτηση, συνειδητοποίησε αμέσως την ευκαιρία που του δινόταν. Νοσταλγεί έτσι κάποια ασαφή στιγμή αμερικανικού μεγαλείου, όταν οι λευκοί ιδιοκτήτες περιουσιακών στοιχείων κυβερνούσαν μόνοι, οι γυναίκες έμεναν στο σπίτι και η παγκόσμια κυριαρχία των ΗΠΑ ήταν αναμφισβήτητη. Η προεκλογική του πλατφόρμα στηρίχθηκε πάνω στο αίσθημα ταπείνωσης και ανησυχίας, που προκάλεσαν στους πολίτες η ταχεία δημογραφική μεταβολή και η οικονομική αβεβαιότητα. Ακόμη και εάν ο Τραμπ καταλήξει στη φυλακή, ο «τραμπισμός» θα βρει άλλο εκφραστή του.
Ο Μπάιντεν αναμένεται να κινηθεί γρήγορα, επαναφέροντας τις ΗΠΑ στη Συνθήκη του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή και επαναδιατυπώνοντας την προσήλωσή του στις αμερικανικές αξίες, που περιλαμβάνουν την προστασία των δημοκρατικών θεσμών και των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Οι τρωθείσες σχέσεις με την Ευρωπαϊκή Ενωση και άλλους συμμάχους θα αποκατασταθούν, μαζί με τον σεβασμό στην αλήθεια, έτσι ώστε ο λόγος της Ουάσιγκτον να ανακτήσει την αξία του και να πάψει να αποτελεί απλό διαπραγματευτικό χαρτί για εμπορικές συμφωνίες.
Στη Μέση Ανατολή, ο Μπάιντεν θα μείνει μακριά από την άκριτη στήριξη που προσέφερε ο Τραμπ στο Ισραήλ, επιλέγοντας πιο ισορροπημένη προσέγγιση στο Παλαιστινιακό, αναζητώντας παράλληλα τρόπους αναβίωσης της συμφωνίας για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Η αμερικανική εξωτερική πολιτική θα αποκτήσει και πάλι συνοχή, συστατικό που έλειπε από την κυβέρνηση Τραμπ, όπως αποδείχθηκε με τον χειρότερο τρόπο στη διαχείριση της πανδημίας.
Οι αγαθές προθέσεις του Μπάιντεν δεν αλλάζουν, όμως, το γεγονός ότι ο κόσμος έχει αλλάξει και ότι η αναζήτηση του status quo ante δεν μπορεί να είναι η νέα του τακτική. Η επιθετικότητα του Τραμπ και το Brexit ωθούν την Ευρώπη σε αυτό που ο Γάλλος πρόεδρος Μακρόν ονομάζει «στρατηγική αυτονομία», η οποία προμηνύει περαιτέρω ενσωμάτωση. Η ώρα είναι κατάλληλη για «Νιου Ντιλ» μεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ, το οποίο θα αναγνωρίζει την ευρωπαϊκή αυτονόμηση και τη μετατόπιση των αμερικανικών προτεραιοτήτων, πάνω σε κοινή αξιακή βάση.
Η ευρωπαϊκή εξέλιξη είναι εμφανής στις σχέσεις με την Κίνα, την οποία η Ευρώπη αντιμετωπίζει πλέον ως ισότιμο και επικίνδυνο ανταγωνιστή και όχι ως εμπορικό εταίρο, όπως γινόταν παλαιότερα. Η Ε.Ε. επέκρινε τις παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων από το κινεζικό καθεστώς, επιβάλλοντας κυρώσεις σε αντίποινα για την πάταξη των διαδηλώσεων στο Χονγκ Κονγκ, ενώ δικαίως εκφράζει τη δυσπιστία της για τους κινεζικούς κομπασμούς για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Παρ’ όλα αυτά, τα ευρωπαϊκά κράτη επιδιώκουν συνεργασία με την Κίνα, αναζητώντας τη σωστή δοσολογία για την κριτική τους στο καθεστώς του Πεκίνου.
Η Κίνα συνεχίζει να αποτελεί υπαρκτή απειλή για το δυτικό φιλελεύθερο μοντέλο. Η απειλή αυτή πρέπει να αναγνωρισθεί και να οδηγήσει σε αντίσταση. Η κινεζική τεχνολογία, για παράδειγμα, δεν είναι ουδέτερη, καθώς διοχετεύει πληροφορίες στο Πεκίνο. Η Κίνα αποτελεί, όμως, και αναπόσπαστο τμήμα της παγκόσμιας οικονομίας. Μία στροφή του Πεκίνου προς τον απομονωτισμό δεν θα ευνοούσε κανέναν. Η ατελέσφορη επιθετικότητα του Τραμπ δυσχέρανε άνευ λόγου τις σχέσεις των δύο ισχυρότερων κρατών στον κόσμο.
Οι αμερικανικές εκλογές αποτέλεσαν καμπή και απέδειξαν πόσο εσφαλμένη ήταν η πεποίθηση ότι η δημοκρατία έπνεε τα λοίσθια. Οι Δημοκρατίες μπορεί να αντιδρούν αργά, αλλά είναι επίμονες και αποφασισμένες, εάν προκληθούν. Γνωρίζουν δε ότι τα θέσφατα των αυταρχικών ηγετών είναι ασυμβίβαστα με την προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της ελευθερίας. Είναι επίσης ικανές να αναφωνήσουν σε έναν νταή: «Απολύεσαι!», όπως έκανε ο Τραμπ στην εκπομπή του. Ανεξάρτητα από το πότε θα φθάσουν τα εμβόλια για τον κορωνοϊό, η αξιοπρέπεια στην αμερικανική προεδρία είναι ήδη εδώ.
