Μία από τις λέξεις που όταν ακούγεται σε μια συζήτηση σχεδόν πάντα προκαλεί από αναταραχή έως λογομαχίες και τη διατύπωση διαφόρων εικασιών είναι αναμφίβολα η λέξη μασονία. Σύμφωνα με το «Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας» της Ακαδημίας Αθηνών (έκδ. 2014), η μασονία είναι μια παγκόσμια μυστική οργάνωση αυστηρά ιεραρχημένη, γνωστή για τις τελετουργίες και την αλληλεγγύη των μελών της. Η λέξη μασονία προέρχεται από τη γαλλική maconnerie, που χρονολογείται από το 1280 και η οποία με τη σειρά της προέρχεται από τη λέξη macon=οικοδόμος.
Η μασονία είναι γνωστή και ως τεκτονισμός ή (ελευθερο)τεκτονισμός. Πώς ξεκίνησε ο Τεκτονισμός; Πότε έφτασε στην Ελλάδα; Ποιες είναι οι σχέσεις Χριστιανισμού και Μασονίας; Αυτά είναι τα ερωτήματα που θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στο σημερινό μας άρθρο. Να ξεκαθαρίσουμε ότι δεν έχουμε καμία απολύτως σχέση με τους τέκτονες, το άρθρο αυτό περιέχει αποκλειστικά ενημερωτικά και ιστορικά στοιχεία και δεν επιδιώκουμε να προωθήσουμε ή να διαδώσουμε τον τεκτονισμό. Γνωρίζουμε ότι καταπιανόμαστε με ένα ιδιαίτερα «λεπτό» θέμα, γι’ αυτό θεωρούμε απαραίτητο να διευκρινίσουμε κάποια πράγματα.
Πώς ξεκίνησε ο τεκτονισμός;
Σχεδόν όλοι έχουμε ακούσει για τον Τεκτονισμό (θα χρησιμοποιήσουμε κυρίως αυτόν τον όρο, καθώς η λέξη μασονία έχει αρνητική χροιά), ελάχιστοι όμως γνωρίζουν πώς ξεκίνησε. Ας δούμε πρώτα τι γράφει για τον Τεκτονισμό η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ (τόμος ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ).
«Διεθνής κίνηση ανθρωπιστικού περιεχομένου με έντονα θρησκευτικά χαρακτηριστικά (λατρεία, μυθολογία, ιερατεία κλπ)». Όσο κι αν φαίνεται απίστευτο ο Τεκτονισμός προέρχεται από τους οικοδόμους του Μεσαίωνα και ειδικότερα όσους ασχολούνταν με το χτίσιμο καθεδρικών ναών στην Ευρώπη. Τα πρώτα ίχνη τεκτονικών συντεχνιών εντοπίζονται στην Ευρώπη κατά τον 14ο αιώνα στις συντεχνίες των οικοδόμων των ναών, κυρίως της Αγγλίας. Στις περιοδικές συναντήσεις των μελών των συντεχνιών αυτών ανταλλάσσονταν τα μυστικά της οικοδομικής τέχνης, τα οποία κρατούσαν κρυφά από τα μη μέλη(cowans στη Σκωτία) , καλλιεργούνταν ισχυροί δεσμοί φιλίας και συναδελφοσύνης, οι οποίοι επισφραγίζονταν με όρκους, συμβολικές χειρονομίες, μυθικά δρώμενα και άλλα θρησκευτικά στοιχεία από την εβραϊκή παράδοση της ανέγερσης του ναού του Σολομώντα ή ακόμα και από την αιγυπτιακή κληρονομιά της οικοδόμησης των πυραμίδων. Το αρχαιότερο γραπτό κείμενο τεκτονικών συναντήσεων χρονολογείται στα τέλη του 14ου αιώνα.
Η ιστορία του τεκτονισμού αρχίζει κυρίως στον 17ο αιώνα στην Αγγλία, όπου δίπλα στην μεσαιωνική παράδοση των τεκτόνων προστέθηκαν ο Νεοπλατωνισμός της ιταλικής Αναγέννησης, η θρησκευτική παράδοση του Γνωστικισμού με τα ερμητικά κείμενα σε συνδυασμό με το κίνημα Ροδόσταυρων. Ιδιαίτερα μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1666 στο Λονδίνο που κατέστρεψε 13.000 σπίτια και 90 εκκλησίες.
Υπεύθυνος του προγράμματος ανοικοδόμησης, ήταν ο σερ Κρίστοφερ Ρεν, αρχιτέκτονας και Μασόνος. Υπάρχουν βέβαια και θεωρίες ότι ο (ελευθερο)τεκτονισμός προήλθε από τους Ναΐτες, κάτι που ειπώθηκε για πρώτη φορά το 1736 από τον Σκωτσέζο ιππότη Άντριου Ράμσεϊ, ενταγμένο στον Γαλλικό Ελευθεροτεκτονισμό στη γνωστή ως «Αγόρευση του Ράμσεϊ» ή από τους Ροδόσταυρους, όπως προκύπτει από ένα κείμενο της Αδελφότητας του Χρυσού και Ρόδινου Σταυρού(1710). Όμως φαίνεται ότι αυτά δεν ισχύουν. Και ας μην ξεχνάμε ότι και οι Έλληνες μάστορες (χτίστες, οικοδόμοι), ιδιαίτερα από τα φημισμένα Μαστοροχώρια της Κόνιτσας του (σημερινού) νομού Ιωαννίνων (Πυρσόγιαννη, Βούρμπιανη, Ασημοχώρι, Πληκάτι κ. ά..), οι οποίοι εργάζονταν όχι μόνο σε ολόκληρη την Ελλάδα αλλά και τα Βαλκάνια, την Ασία, την Αφρική και την Αμερική, είχαν την δική τους συνθηματική γλώσσα, τα κουδαρίτικα. Οι Ηπειρώτες μάστορες ήταν γνωστοί και ως «Κουδαραίοι». Επιστρέφοντας στον (ελευθερο)τεκτονισμό να σημειώσουμε ότι η πρώτη εθνική Μεγάλη Στοά ιδρύθηκε στο Λονδίνο το 1717. Σύντομα διαδόθηκε στη Γαλλία, όπου απέκτησε χαρακτήρα έντονα εχθρικό απέναντι στη χριστιανική θρησκεία. Το ίδιο έγινε στη Γερμανία αλλά και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπου διαδόθηκε ο ελευθεροτεκτονισμός.
Ο τεκτονισμός στην Ελλάδα
Τον Απρίλιο του 2021 κυκλοφόρησε από τις ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΧΕΤΥΠΟ ένα βιβλίο με τίτλο «1821 + ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ». Πρόκειται για μια εξαιρετικά προσεγμένη έκδοση που ασχολείται, πιθανότατα για πρώτη φορά στην Ελλάδα, με τον ρόλο που έπαιξαν οι μυστικές εταιρίες στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 (αλλά και σε άλλες επαναστάσεις της εποχής).
Συνολικά στο βιβλίουπάρχουν 13 κείμενα γραμμένα από τους Στέφανο Ελμάζη, Αλέξη Καραδά, Χριστίνα Λάσκη και έναν… γνωστό στους αναγνώστες του protothema.gr, τον Μιχάλη Στούκα. Ίσως πουν ορισμένοι ότι κάνουμε διαφήμιση σ’ ένα βιβλίο, αλλά όσοι έχουν διαβάσει και άλλα άρθρα μας θα συμφωνήσουν, νομίζουμε, ότι επανειλημμένα έχουμε αναφερθεί σε βιβλία στα οποία δεν έχουμε καμία απολύτως συμμετοχή, ενώ πάντα παραθέτουμε τις πηγές μας. Ένα από τα κείμενα του παραπάνω βιβλίου έχει γραφτεί από τον κύριο Στέφανο Ελμάζη και έχει τίτλο «Ο τεκτονισμός στην Ελλάδα».
Ας δούμε λοιπόν πώς και πότε έφτασε ο Τεκτονισμός στην Ελλάδα. Η ιστορία του ελληνικού Τεκτονισμού αρχίζει πολύ πριν τη δημιουργία του πρώτου νεότερου ελληνικού κράτους, καθώς πολλοί επιφανείς Έλληνες που ζούσαν στην Ευρώπη αλλά και τα Βαλκάνια είχαν μυηθεί στις τεκτονικές ιδέες, ενώ πίσω από πολλά απελευθερωτικά κινήματα της τότε εποχής βρίσκονταν Έλληνες τέκτονες που είχαν μυηθεί σε στοές του εξωτερικού. Η πρώτη εγκατάσταση τεκτονικής στοάς επί ελληνικού ,σήμερα εδάφους έγινε το 1781 στην Κέρκυρα, που βρισκόταν τότε υπό ενετική κατοχή.
Η στοά ονομαζόταν «Beneficenza»(«Αγαθοεργία»), συνεδρίαζε στα ιταλικά και υπαγόταν στη Μεγάλη Στοά της Βερόνας. Νωρίτερα (1747) είχε ιδρυθεί στην Κωνσταντινούπολη τεκτονική Στοά, όπως αναφέρει ο Καισάριος Δαπόντες, ο οποίος αποκαλεί τους Τέκτονες Κονιάτες και καταγράφει τα ονόματα των μελών της. Στη Στοά δεν φαίνεται να συμμετέχουν Έλληνες. Το όνομα της στοάς δεν διασώζεται, ωστόσο στον υπ’ αριθμό 254 κώδικα της Μονής Ξηροποτάμου υπάρχει περιγραφή της διαδικασίας εισδοχής στην Αίρεση των Κονιατών, που έχει πολλά κοινά σημεία με τη μύηση στον πρώτο βαθμό (μαθητή) του τεκτονισμού.
Το 1787 ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ηγεμόνας της Βλαχίας που είχε μυηθεί προηγουμένως στην Αυστρία, ίδρυσε την τεκτονική Στοά στην Οδησσό με σκοπό την απελευθέρωση των λαών της Βαλκανικής που ήταν υπόδουλοι στους Οθωμανούς. Έλληνες ίδρυσαν επίσης στη Βιέννη το 1780 τη Στοά των «Καλών Εξαδέλφων», στην οποία μυήθηκε και ο Ρήγας Φεραίος. Στοές ιδρύονται εκείνη την εποχή στην Αθήνα, τη Σόφια, το Βελιγράδι και αλλού με σκοπό την απελευθέρωση των Χριστιανών από τους Τούρκους. Όμως διαλύονται γρήγορα από τους Οθωμανούς και τους συμμάχους τους, τότε, Αυστριακούς.
Η Κέρκυρα αποτέλεσε το φυτώριο απ’ όπου μεταδόθηκε ο τεκτονισμός στην ελεύθερη Ελλάδα. Στις αρχές του 1800, στην Κέρκυρα λειτουργούν δύο στοές: η «Αγαθοεργία» που είχε ενωθεί με τη γαλλόφωνη «Φιλογένεια» και η Saint Napoleon που ιδρύθηκε το 1809 από τη «Μεγάλη Ανατολή» της Γαλλίας ,η Στοά «Ένωσις» στη Λευκάδα, στην οποία λίγα χρόνια αργότερα μυήθηκε ένας από τους ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας, ο Εμμανουήλ Ξάνθος. Όπως γράφει ο Στέφανος Ελμάζης, την ίδια περίοδο φαίνεται ότι λειτουργούσε μία ακόμα Στοά, στη Ζάκυνθο, με το όνομα «Φιλανθρωπία», ωστόσο τα στοιχεία γύρω απ’ αυτή είναι ασαφή.
Η πρώτη «αμιγώς» ελληνική τεκτονική αρχή, ιδρύθηκε στην Κέρκυρα από τον Διονύσιο Ρώμα το 1816. Ο τίτλος της ήταν: «Γαληνοτάτη Μεγάλη Ανατολή της Ελλάδος», με πρώτο Μεγάλο Διδάσκαλο τον αδελφό του βασιλιά της Αγγλίας, Δούκα του Σάσεξ, ο οποίος ήταν Μέγας Διδάσκαλος της Ηνωμένης Μεγάλης Στοάς της Αγγλίας από το 1813. Αν και το αξίωμα του Μεγάλου Διδασκάλου είχε προσφερθεί στον Δούκα του Σάσεξ από το 1816, εκείνος το αποδέχτηκε μόλις το 1823. Ως τον θάνατό του, τον Απρίλιο του 1843, σε όλα τα επίσημα έγγραφα αναφέρεται έμμεσα ως Μέγας Διδάσκαλος. Στην πραγματικότητα όμως, από το 1816 ως τον Νοέμβριο του 1843, ηγέτης του Επτανησιακού Τεκτονισμού, ήταν ο Έλληνας γερουσιαστής Άγγελος Χαλικιόπουλος (1757-1843), πρώην «Σεβάσμιος» της Στοάς «Αγαθοεργία» και κορυφαία μορφή του ελληνικού Τεκτονισμού κατά τον 19ο αιώνα.
Την ίδια περίοδο, ιδρύθηκαν στο Παρίσι η Στοά «Φοίνιξ», στη Βιέννη και την Αθήνα «Η Εταιρία των Φιλομούσων», στην οποία μετέχουν Έλληνες τέκτονες που αργότερα εντάχθηκαν στη Φιλική Εταιρεία. Σύμφωνα με το grandlodge.gr/istoria-ton-ellinikontektonismon, το 1811 ιδρύθηκε στη Μόσχα με την συνεργασία του Ιωάννη Καποδίστρια και του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου η Στοά «Φοίνιξ». Ο Π. Καλεβράς που μυήθηκε σ΄ αυτή, γράφει: «Κατά την μύησίν μου εμάνθανον ότι η εταιρεία αυτή είναι κλάδος τεκτονικός και ότι υπάρχει εν Αθήναις ετέρα παραφυάς του εργαζόμενη υπό το όνομα της «Εταιρείας των Φιλομούσων». Του «Φοίνικος» αρχηγός είναι ο Ι. Καποδίστριας. Εις τούτον όλοι οι Μασόνοι καταθέτουν 12 φιορίνια ίνα δια του «Φοίνικος» χρησιμεύουν προς εκπαίδευσιν των νέων».
Το 1809 ιδρύεται στο Παρίσι το Τεκτονικό Κέντρο «Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο», με στόχο τη μυστική προετοιμασία για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Τούρκους. Σ’ αυτό μυείται αρχικά ο Αθανάσιος Τσακάλωφ ο οποίος κατά την επιστροφή του στη Μόσχα μυεί τον Νικόλαο Σκουφά. Αυτοί οι δύο μαζί με τον Εμμανουήλ Ξάνθο, ίδρυσαν το 1814 στην Οδησσό τη Φιλική Εταιρεία.
Με την αποχώρηση των Γάλλων από τα Επτάνησα και την κατάληψή τους από τους Άγγλους, οι εξελίξεις στον επτανησιακό τεκτονισμό είναι ραγδαίες. Το 1816 σταμάτησε η Ζάκυνθο μία ακόμα Στοά με την ονομασία «Fenice Risorto («Αναγεννηθείς Φοίνιξ»). Σ’ αυτή, φέρεται ότι μυήθηκε και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης.
Στη Σμύρνη, 80 περίπου τέκτονες έμποροι αποφάσισαν να ιδρύσουν στις 21 Δεκεμβρίου 1819 μια Στοά με τον, φαινομενικά αθώο, τίτλο: «Εμπορική Ιωνική Λέσχη». Το 1826 ιδρύθηκε στο Ναύπλιο η πρώτη Στοά στην ελεύθερη Ελλάδα (argolikivivliothiki.gr/2009/01/19/masonic lodge). Το 1837 ιδρύθηκε στην Κέρκυρα η Στοά «Πυθαγόρας».
Λειτουργούσε υπαγόμενη στην Ηνωμένη Μεγάλη Στοά της Αγγλίας. Το 1843 ιδρύθηκε στην Κέρκυρα από τον Αντώνιο Δάνδολο η Στοά «Φοίνιξ» που λειτουργεί μέχρι σήμερα. Η «Γαληνοτάτη Μεγάλη Ανατολή» λειτούργησε ως το 1853, μ’ ένα διάλειμμα μεταξύ Νοεμβρίου 1820 και Ιανουαρίου 1833.
Στη Ζάκυνθο ιδρύθηκε το 1859 η Στοά «Etoile» («Αστήρ») υπό τη Μεγάλη Ανατολή της Γαλλίας, ενώ η Στοά «Πυθαγόρας» λειτούργησε τουλάχιστον ως το 1876. Σταδιακά, ανοίγουν Στοές σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας. Η πρώτη Στοά στην Αθήνα ιδρύθηκε το 1843 με το όνομα «Πανελλήνιον, από τη «Μεγάλη Ανατολή» της Ιταλίας. Αμέσως μετά ιδρύθηκαν οι Στοές: «Αρχιμήδης» στην Πάτρα, «Ποσειδωνία», στον Πειραιά, «Παίδες Λεωνίδου» στη Σύρο, «Πρόοδος» στο Άργος, «Σκουφάς» στη Χαλκίδα, «Ρήγας Φεραίος» κ.ά.
Το 1864 οι Στοές αυτές συνενώθηκαν και ζήτησαν από την «προϊσταμένη αρχή», τη «Μεγάλη Ανατολή» της Ιταλίας, τη σύσταση ανεξάρτητης «Μεγάλης Ανατολής» της Ελλάδας. Οι Ιταλοί αρνούνται αρχικά. Ωστόσο, στις 7 Απριλίου 1867 η «Μεγάλη Ανατολή» της Ιταλίας, έδωσε την έγκρισή της για τη σύσταση του πρώτου αυτόνομου Ελληνικού Τεκτονικού Κέντρου, με την επωνυμία «Μεγάλη Ανατολή της Ελλάδος». Μετά από πολλές διεργασίες και ζυμώσεις στις 22 Ιουλίου 1872, ανακηρύχθηκε από τους Έλληνες Τέκτονες, «Μεγάλος Διδάσκαλος της Μεγάλης Ανατολής της Ελλάδος», ο πρίγκιπας Δημήτριος Ροδοκανάκης, γόνος βασιλικής βυζαντινής οικογένειας, που ζούσε στην Αγγλία και έχαιρε μεγάλης εκτίμησης εκεί.
Χριστιανισμός και (Ελευθερο)τεκτονισμός
Όπως αναφέραμε, οι σχέσεις Χριστιανισμού και Τεκτονισμού ήταν από την αρχή τεταμένες. Πρώτη που καταδίκασε τη Μασονία, ήταν η Δυτική Εκκλησία με την εγκύκλιο «In Eminenti» του Πάπα Κλήμη ΙΒ’ το 1738. Οι καταδίκες συνεχίστηκαν με βούλες (επίσημα παπικά έγγραφα) το 1751, το 1821, το 1826 και το 1829 και με εγκυκλίους (1832, 1884, 1903), με την οποία απαγορευόταν η συμμετοχή Χριστιανών σε Στοές. Ο Προτεσταντισμός άλλοτε καταδίκαζε ρητά τον Τεκτονισμό, όπως στο Μεθοδιστικό Συνέδριο του 1927 και άλλοτε τηρούσε επιφυλακτική στάση. Η Ορθόδοξη Εκκλησία καταδίκασε τη Μασονία (Διορθόδοξη Επιτροπή στο Άγιο Όρος 1930) και στη συνέχεια με τη γνωμάτευση της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (κατά πλειοψηφία καταδίκη του Τεκτονισμού), την απόφαση της Ιεραρχίας της Ελλάδας το 1933 και νέα παρόμοια απόφαση το 1970.
Πηγές: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ, τόμος 27, «ΟΙ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ»
DAVID V. BARRETT, «ΕΝΑΣ ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΚΟΣΜΟΣ – ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΑΓΜΑΤΑ», 2009
Στέφανος Ελμάζης «Ο Τεκτονισμός στην Ελλάδα», στο συλλογικό έργο «1821 + ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΧΕΤΥΠΟ,2021 και κείμενα που υπογράφουν οι: Στέφανος Ελμάζης, Αλέξης Καραδάς, Χριστίνα Λάσκη και Μιχάλης Στούκας.
