Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Με αφορμή τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση, θυμόμαστε ένα πολύ ενδιαφέρον πόνημα του εθνομουσικολόγου Γιάννη Πλεμμένου με τον τίτλο: «Το μουσικό πορτρέτο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού» (Εκδόσεις Ψηφίδα, 2003).
Ο Γιάννης Πλεμμένος έχει λάβει το μεταπτυχιακό (MPhil) και το διδακτορικό του δίπλωμα (PhD) στην Εθνο-μουσικολογία από το Πανεπιστήμιο του Gambrige. Είναι ερευνητής στο Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών. Έχει διδάξει στα Πανεπιστήμια Αιγαίου (Παιδαγωγικό Τμήμα, Ρόδος), Κρήτης (Φιλοσοφική Σχολή, Ρέθυμνο), στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου (Κέρκυρα) και στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Έχει δημοσιεύσει άρθρα σε ελληνικά και ξένα περιοδικά.
Στο βιβλίο του «Το μουσικό πορτρέτο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού», περιλαμβάνει επτά πορτρέτα ελλήνων μουσικών της περιόδου του Νεοελληνικού Διαφωτισμού (1770-1820). Ανάμεσα σε αυτά ξεχωρίζει ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ο οποίος, ως πεπαιδευμένος που ήταν, επιδόθηκε και στη σύνθεση ερωτικών ασμάτων.
Σε σχετικό σημείωμα του ο μουσικολόγος Μάρκος Δραγούμης αναφέρει για την ιδιαίτερη περίπτωση του Δεσπότη Γερμανού, που υμνούσε “τον Υιόν της Αφροδίτης” (τον έρωτα): «Τα τρία ποιήματα που είναι βέβαιο ότι έγραψε ο Γερμανός απευθύνονται στη φαναριώτισσα καλλονή Αικατερίνη (Κατήνκω) Γκίκα, τη γυναίκα που φαίνεται ότι υπήρξε ο μεγάλος έρωτάς του. Ο Γιάννης Πλεμμένος αναλύει σε βάθος τα στιχουργήματα αυτά εισάγοντάς μας με τον καλύτερο τρόπο στον περίπλοκο κόσμο της λεγόμενης φαναριώτικης ποίησης, η οποία τελικά δεν είναι και «τόσο ανούσια και άδροση», όπως την είχε χαρακτηρίσει παλαιότερα ο Λέανδρος Βρανούσης. Μάλιστα παρατήρησα ότι μερικά στοιχεία της έχουν μεταφυτευθεί στην ποίηση των αμανέδων και των ρεμπέτικων».
Την μελοποίηση των ερωτικών στιχουργημάτων του Γερμανού έκανε ο περίφημος ο Νικηφόρος Καντουνιάρης ο Χίος, αρχιδιάκονος του Πατριαρχικού θρόνου της Αντιοχείας και διδάσκαλος της μουσικής σχολής του Ιασίου. Μια πολυσχιδής προσωπικότητα της εποχής.
Γράφει ο Μάρκος Δραγούμης για τον Νικηφόρο: «Στον Νικηφόρο οφείλουμε, εκτός από πολλές δικές του εκκλησιαστικές και κοσμικές συνθέσεις, τις πρώτες παρασημάνσεις της μουσικής τουλάχιστον τριών δημοτικών μελωδιών και την αποτύπωση σε βυζαντινές νότες πολυάριθμων φαναριώτικων και μερικών ευρωπαϊκών, τουρκικών, αραβικών και τσιγγάνικων τραγουδιών. H ανθολογία του τιτλοφορείται Μελπομένη και ανήκει στη βιβλιοθήκη της Μονής του Βατοπεδίου. Τα χειρόγραφα του Νικηφόρου δεν είναι πολύτιμα μόνο για το εξαιρετικά πρωτότυπο υλικό που περιέχουν αλλά και γιατί παραθέτουν συστηματικά τους συνθέτες και στιχουργούς των έργων που ανθολογεί. Επιπλέον συχνά διανθίζει τις καταγραφές του με διάφορα σχόλια που φανερώνουν τις συμπάθειες ή τις αντιπάθειές του για μερικά από τα έργα αλλά και τα πρόσωπα που τον απασχολούν στα χειρόγραφά του».
Στην «Μελπομένη» (χφ στην Μονή Βατοπαιδίου), λοιπόν, του Νικηφόρου του Χίου, βρίσκουμε και τα ερωτικά στιχουργήματα του Παλαιών Πατρών Γερμανού.
Ιδού ένα από τα τρία:
Καλλονή ωραιοτήτων και τερπνή μου χελιδών,
όλαι αι χάριτες συνήλθον, εις εσένα σωρηδόν.
Άπειρα τα κάλλη έχεις, και χωρίς κουσούρι καν,
συμμετρίαν των μελών σου, κι ευρυθμίαν φυσικιάν.
Τέρας είσαι των ορώντων, και του κάλλους η πηγή,
σαν κι εσένα άλλη φως μου δεν ευρίσκεται στην γη.
Ήλιος καθάπερ άλλος, πάντας ακτινοβολείς,
πανταχόθεν απαστράπτει, μετ’ εκπλήξεως πολλής.
Νέος φάνηκες κομήτης, έκαμες να απορούν,
των ωραίων τα πρωτεία όλαι σε παραχωρούν.
Καταφλέγεις κ΄ δροσίζεις, τας καρδίας θεατών,
υπεξούσιόν σου έχεις κάθε κτίσμα ορατόν.
Ω ωραία χελιδών μου, πάγκαλος ακροστιχίς,
δούλον σου αν μ’ αξιώσης είμ’ ο πλέον ευτυχής.
Είναι φανερό ότι η «πάγκαλος ακροστιχίς» που προκύπτει, μας αποκαλύπτει το όνομα της «ωραίας χελιδόνος» του Γερμανού: ΚΑΤΗΝΚΩ.
