Ήλιος, θάλασσα, διακοπές, ξεγνοιασιά, αισιοδοξία. Με λίγα λόγια: Καλοκαίρι. Οι ακτίνες του ήλιου χαϊδεύουν το δέρμα και αυτομάτως η διάθεση βελτιώνεται, τα βαριά ρούχα του χειμώνα «φωλιάζουν» στη ντουλάπα και τη θέση τους καταλαμβάνουν φωτεινά, δροσερά υφάσματα, συνώνυμο ελευθερίας. Και όμως, την ευεξία, την ανεμελιά και τη nonchalance των θερινών μηνών δεν τη νιώθουν όλοι. Αντιθέτως, για ένα ποσοστό ανθρώπων το καλοκαίρι παραπέμπει σε κατάθλιψη.
Παρότι συνηθέστερη είναι η εποχιακή συναισθηματική διαταραχή (SAD) τους φθινοπωρινούς ή χειμερινούς μήνες, γνωστά ως «winter blues», καθώς οι μικρότερες ημέρες και το λιγότερο φως της ημέρας μπορούν να προκαλέσουν χημική αλλαγή στον εγκέφαλο που οδηγεί σε συμπτώματα κατάθλιψης όπως αναφέρει το Πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς της Βαλτιμόρης, ανάλογα συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν και κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.
Σύμφωνα με τον επίκουρο καθηγητή ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου της Αριζόνα, Ροχίτ Μαντάν, οι διακυμάνσεις στη διάθεση κατά τη διάρκεια διαφορετικών εποχών του έτους μπορούν να αποδοθούν σε διάφορους παράγοντες, όπως η έκθεση στο φως και οι κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιρροές. Ο Μαντάν τονίζει ότι τόσο οι χειμερινοί, όσο οι θερινοί μήνες είναι πιθανό να επηρεάσουν τη ψυχολογία μας, καθώς ενδέχεται να διαταραχθεί ο κιρκάδιος ρυθμός μας, το εσωτερικό ρολόι δηλαδή που ρυθμίζει τους κύκλους ύπνου-αφύπνισης και διάφορες άλλες φυσιολογικές διεργασίες.
Από τη μία η μειωμένη έκθεση στο φως το χειμώνα και από την άλλη η υπερβολική έκθεση στο έντονο φως του καλοκαιρινού ήλιου δεν αποκλείεται να πυροδοτήσει αλλαγές στη διάθεση, αφού είναι πιθανό να μεταβληθεί η ρύθμιση των νευροδιαβιβαστών, όπως η σεροτονίνη και η μελατονίνη. Παράλληλα, αν κάποιος αντιμετωπίζει θέματα με την εικόνα του σώματός του, δραστηριότητες όπως το μπάνιο στη θάλασσα μπορεί να εντείνει το αίσθημα ανασφάλειας, με αποτέλεσμα η αμηχανία που βιώνει κάποιος να λειτουργήσει αρνητικά στην κοινωνικοποίησή του, επιλέγοντας την πιο ασφαλή απομόνωση.
Αν, μάλιστα, συνυπολογίσει κανείς την οικονομική πίεση που επιφέρουν οι καλοκαιρινές διακοπές τότε είναι πιθανό να επιδεινωθούν τα συμπτώματα. Πώς, άραγε, να περάσει κανείς ανέμελα το σύντομο διάλειμμα από την καθημερινότητα όταν σκέφτεται το κόστος που το συνοδεύει;
Καλοκαιρινή θλίψη
Η υπερβολική ζέστη, η υγρασία και η αλλαγή ρουτίνας μπορεί να ενισχύσουν τη δυσφορία, την αίσθηση της κόπωσης, αλλά και την ευερεθιστότητα. Εξάλλου, η υψηλή θερμοκρασία συχνά βρίσκεται πίσω από τον διαταραγμένο ύπνο και συνεπώς ενδέχεται να αυξήσει τη νευρικότητα και τη μειωμένη ενέργεια την επομένη. Πόσοι από εμάς, άλλωστε, έχουμε δώσει μάχη με τα σεντόνια και τα μαξιλάρια ένα ζεστό βράδυ του Ιουλίου προσπαθώντας μάταια να αποκοιμηθούμε;
Για όσους είναι ευαίσθητοι στη ζέστη ή ζουν σε περιοχές όπου το θερμόμετρο συχνά «χτυπάει κόκκινο», οι καλοκαιρινοί μήνες μπορεί να αποτελούν πηγή δυσφορίας, παρά χαλάρωσης. Την ώρα δε, που οι προβλέψεις των επιστημόνων για το μέλλον του πλανήτη είναι δυσοίωνες με την υπερθέρμανση -συνέπεια της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής- ήδη να «δείχνει τα δόντια» της, δε θα αποτελέσει έκπληξη αν τα επόμενα χρόνια αυξηθεί το ποσοστό ανθρώπων που αντιμετωπίζουν τη λεγόμενη «summertime sadness» -που δεν είναι μόνο το τραγούδι της Λάνα Ντελ Ρέι. Προς το παρόν, πάντως, έχει καταγραφεί ένα ποσοστό της τάξης του 10% στις ΗΠΑ με συμπτώματα που παραπέμπουν σε καλοκαιρινή θλίψη.
Οι ψυχίατροι Τόμας Γουέρ και Νόρμαν Ρόζενταλ του Εθνικού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας των ΗΠΑ επινόησαν τον όρο «summertime sadness» στις αρχές της δεκαετίας του 1980, όταν έπειτα από τη δημοσίευση έρευνάς τους για τη χειμερινή κατάθλιψη έλαβαν επιστολές ανθρώπων που αντιθέτως έκαναν λόγο για κατάθλιψη το καλοκαίρι και βελτιωμένη διάθεση το χειμώνα. Αυτό παρακίνησε την ερευνητική ομάδα να εξετάσει περαιτέρω τα περιστατικά διεξάγοντας νέα μελέτη κατά την οποία, όπως αναφέρει το Scientific American, οι «χειμερινοί» συμμετέχοντες ήταν ληθαργικοί, συνέκριναν τον εαυτό τους με ζώα σε χειμερία νάρκη, παρουσίαζαν αύξηση βάρους και κοιμούνταν περισσότερο, ενώ οι «καλοκαιρινοί» ήταν ευερέθιστοι και ανήσυχοι, είχαν μειωμένη όρεξη και συχνότερη απώλεια βάρους. Σχετικά με την καλοκαιρινή εκδοχή της εποχικής συναισθηματικής διαταραχής (SAD), ο Γουέρ εκτιμά ότι μπορεί να είναι συχνότερη σε θερμότερες και πιο υγρές περιοχές ή σε ανθρώπους με περιορισμένη πρόσβαση σε κλιματισμό. Η τελευταία κατηγορία, μάλιστα, εμπίπτει στη λεγόμενη «cooling poverty», δηλαδή την αδυναμία πρόσβασης σε συστήματα ψύξης.
Η περιβαλλοντική αυτή ανισότητα που προκύπτει από την περιβαλλοντική κρίση, σε συνδυασμό με την ενεργειακή φτώχεια, πλήττει σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού σε παγκόσμια κλίμακα. Μελέτες αποκαλύπτουν το ζοφερό μέλλον όπου ως το 2050 τουλάχιστον 60 εκατ. Ευρωπαίοι και 640 εκατ. Ινδοί θα είναι εκτεθειμένοι σε καύσωνες και δεν θα έχουν κλιματισμό με σοβαρές επιπτώσεις για τη σωματική -ιδίως- αλλά και ψυχική υγεία τους.
Τι μπορείτε να κάνετε
Αν οι προτάσεις για εξόδους, δείπνο, ποτό, σινεμά σάς κατακλύζουν επιλέξτε σύμφωνα με τις δικές σας ανάγκες, δίνοντας προτεραιότητα στον εαυτό σας και σε αυτό που πραγματικά χρειάζεστε.
-Κοιμηθείτε περισσότερο και καλύτερα, διατηρώντας το υπνοδωμάτιο δροσερό και σκοτεινό.
-Καταναλώστε μικρά και συχνά γεύματα, με περισσότερες κρύες γαστρονομικές επιλογές.
-Αποφύγετε το ατελείωτο scrolling στο κινητό, ιδίως τη νύχτα πριν κοιμηθείτε. Η έκθεση στο μπλε φως του τηλεφώνου και οι εναλλαγές εικόνων θα σας αναστατώσουν περισσότερο.
-Προτιμήστε δραστηριότητες που θα σας δροσίσουν, όπως μία βόλτα δίπλα σε λίμνη ή ποτάμι, μία βουτιά σε απομονωμένη παραλία, αν νιώθετε αμήχανα με το μαγιό.
