Την 1η Νοεμβρίου του 2024, στον σταθμό τρένων στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Σερβίας, 15 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους όταν κομμάτι της οροφής τούς καταπλάκωσε. Αλλοι 17 νοσηλεύτηκαν επί μήνες με πολύ σοβαρά τραύματα και ακόμη και σήμερα κάποιοι από αυτούς εξακολουθούν να υποβάλλονται σε σοβαρές επεμβάσεις προκειμένου να καταφέρουν να περπατήσουν ξανά.
Το δυστύχημα έλαβε χώρα σε έναν από τους σταθμούς που είχαν πρόσφατα ανακαινιστεί από μία κοινοπραξία εταιρειών που έχει αναλάβει το μεγάλο έργο της αναβάθμισης των σιδηροδρόμων της χώρας και συγκεκριμένα της γραμμής που συνδέει τη Σερβία με την Ουγγαρία.
Το πρώτο κύμα
Αμέσως μετά το δυστύχημα ένα κύμα διαδηλώσεων πλημμύρισε ολόκληρη τη Σερβία. Χιλιάδες άνθρωποι, κυρίως φοιτητές, βγήκαν στους δρόμους ζητώντας απονομή δικαιοσύνης και διαφάνεια. Ειδικά τους δύο τελευταίους μήνες το αρχικό κύμα έχει λάβει πολύ μεγάλες διαστάσεις και στους φοιτητές έχουν προστεθεί και οι μαθητές λυκείου, οι καθηγητές τους, τα εργατικά συνδικάτα, αλλά και η αντιπολίτευση.
Τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια στη χώρα τελούν υπό κατάληψη (περισσότερα από 50 ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα συμμετέχουν), ενώ είναι εκατοντάδες και τα λύκεια, ειδικά στο Βελιγράδι, όπου, αν και τα μαθήματα δεν έχουν σταματήσει, προχωρούν όλο και πιο δυναμικά σε κινητοποιήσεις.
Το δυστύχημα του Νόβι Σαντ ξεσήκωσε τον μεγαλύτερο όγκο των νέων ανθρώπων της χώρας, οι οποίοι πίσω από τους 15 νεκρούς στην παραδουνάβια πόλη στα βορειοδυτικά της Σερβίας βλέπουν μόνο την κορυφή του παγόβουνου. Αναλυτές υπογραμμίζουν πως οι φοιτητές ζητούν δομικές αλλαγές και όχι απλά απονομή δικαιοσύνης. Για τους νέους ανθρώπους της χώρας το μήνυμα είναι ξεκάθαρο όχι μόνο προς την κυβέρνηση, αλλά και προς το σύνολο του πολιτικού συστήματος.
«Η διαφθορά σκοτώνει – Το κράτος δικαίου είναι μονόδρομος», αναφέρουν τα περισσότερα από τα πλακάτ στις διαδηλώσεις. Οι συμμετέχοντες, αφού κρατήσουν 15 λεπτά σιγής στη μνήμη όσων έχασαν τη ζωή τους, πολιορκούν συνήθως δημόσιες δομές και όλο και συχνότερα το τελευταίο διάστημα τα δημόσια τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά δίκτυα.
Στην τελευταία διαδήλωση, χθες στο Βελιγράδι, έξω από τον μεγαλύτερο κρατικό τηλεοπτικό σταθμό της Σερβίας συγκεντρώθηκαν περισσότεροι από 50.000 άνθρωποι. Αξίζει να υπογραμμιστεί πως στη χώρα, ενώ υπάρχουν και ιδιωτικά τηλεοπτικά δίκτυα, δεν έχουν άδειες εθνικής εμβέλειας και εκπέμπουν μόνο μέσα από συνδρομητικές πλατφόρμες, με αποτέλεσμα να έχουν απήχηση μόλις στο 30% του κοινού.
Τι πραγματικά ζητούν;
Ο νέος κόσμος τον θεωρεί ως τον αποκλειστικά υπεύθυνο, καθώς του καταλογίζει τη δημιουργία ενός συστήματος που ελέγχεται απόλυτα από τον ίδιο, παρά το γεγονός ότι ο θεσμικός του ρόλος ομοιάζει με αυτόν που έχει ο ελληνικός θεσμός του Προέδρου της Δημοκρατίας. Σε κάθε περίπτωση, το φοιτητικό κίνημα που γεμίζει τους δρόμους της χώρας εδώ και μήνες έχει ανοιχτά αρνηθεί τη σύνδεσή του με πολιτικά κόμματα και επιμένει να μην εκλέγει επικεφαλής και εκπροσώπους της συγκεκριμένης κίνησης.
Η γενιά του TikTok και της απαξίωσης των κοινών στη Σερβία έχει επαναστατήσει και αξιώνει όχι απλά να παίρνει πτυχίο και να φεύγει από τη χώρα ως μετανάστης στην Ευρώπη, αλλά να πάρει στα χέρια της το μέλλον που χρονικά και δικαιωματικά της ανήκει.
Οι φοιτητές έχουν απορρίψει επίσης τόσο τις ανεπίσημες προτάσεις της κυβέρνησης για άμεσο διάλογο όσο και τις έμμεσες κινήσεις καλής θέλησης, όπως η προκήρυξη για αύξηση του κρατικού προϋπολογισμού για τα πανεπιστήμια κατά 20%, και σημειώνουν ότι ο μόνος τρόπος να σταματήσουν τους αγώνες και τις κινητοποιήσεις τους είναι να πέσει άπλετο φως στην υπόθεση του Νόβι Σαντ και να επιστρέψει «επίσημα το κράτος δικαίου» στη χώρα.
Τι απαντά ο Βούτσιτς
Στις μαζικές κινητοποιήσεις η κυβέρνηση αρχικά απάντησε με αστυνομική βία, συλλήψεις, χημικά, αλλά και με τις μυστικές υπηρεσίες που, όπως καταγγέλλουν εκπρόσωποι των συνδικάτων, επιχείρησαν αρκετές φορές να ανοίξουν «φακέλους» σε «υπόπτους» με μοναδικές αποδείξεις ανώνυμες μαρτυρίες και καταγγελίες. Η κίνηση αυτή, όπως έχει αποδειχθεί και σε άλλα κινήματα, άλλες χώρες και άλλες εποχές, είχε ως μοναδικό αποτέλεσμα η φοιτητική κίνηση να βρει απήχηση και από την κοινωνία, με πολίτες πλέον να δίνουν δυναμικά το «παρών».
Η επίθεση από την πλευρά της κυβέρνησης της Σερβίας έφερε στην επιφάνεια τη μεγάλη οργανωτική ικανότητα της νέας γενιάς που είναι και πιο μορφωμένη και πολύ αρτιότερα τεχνολογικά καταρτισμένη από αυτές του παρελθόντος. Η επιλογή των φοιτητών να μην υπάρχει «πρόσωπο» πίσω από το κίνημα έχει φέρει σε αμηχανία την κυβέρνηση, η οποία μουδιασμένη επιχειρεί να διαχειριστεί κυρίως από τα κρατικά Μέσα το επικοινωνιακό κόστος.
Ο Βούτσιτς ισχυρίζεται πως όλα τα στοιχεία για το δυστύχημα του Νόβι Σαντ έχουν δημοσιευθεί, αλλά η αντιπολίτευση πολιτικά του απαντά πως υπάρχουν χιλιάδες ακόμη έγγραφα που αφορούν τους τοπικούς εργολάβους, τους οποίους και συνδέουν άμεσα με τον ίδιο, τα οποία δεν δίνονται στη δημοσιότητα.
Ο πρόεδρος της χώρας ετοιμάζει επίσης από την περασμένη Παρασκευή τη δική του «αντεπίθεση», την οποία, ως φαίνεται, έχει σχεδιάσει να στηρίξει στο αφήγημα πως το φοιτητικό κίνημα δέχεται υποστήριξη, οικονομική κατά τον ίδιο, από τρίτες δυνάμεις στο εξωτερικό.
Ανασχηματισμός και η «θυσία» Βούτσεβιτς
Ο Βούτσιτς ενημέρωσε τον σκληρό πυρήνα του κόμματός του ότι δεν θα αφήσει την κατάσταση να εκτραχυνθεί και πως η κυβέρνηση της χώρας θα πρέπει να ακολουθήσει μία σειρά από νέα μέτρα που ο ίδιος θα προτείνει το αμέσως επόμενο διάστημα.
Πηγές από το δεξιό κόμμα του Βούτσιτς, που αποτελεί και τον πυρήνα της κυβέρνησης, αναφέρουν πως το σχέδιο του προέδρου είναι πιθανό να φέρει ακόμη μεγαλύτερη ένταση στο εσωτερικό της χώρας, καθώς υπάρχει η αίσθηση πως θα ζητηθεί να νομοθετηθεί οι διαδηλώσεις αυτού του μεγέθους να μην παίρνουν έγκριση από τις τοπικές και εθνικές αρχές και οι συμμετέχοντες να συλλαμβάνονται με νομικά ή και νομικίστικα προσχήματα, όπως π.χ. η παρακώλυση συγκοινωνιών.
Οι διαρροές από την πλευρά της Κυβέρνησης όπως αναμενόταν έφεραν ακόμη μαζικότερες διαδηλώσεις και μάλιστα πλέον στα 4/5 της χώρας οδηγώντας τα σχέδια Βούτσιτς «πίσω ολοταχώς».
Μπροστά στην διαρκώς αυξανόμενη πίεση από την σερβική κοινωνία προς την κυβέρνηση αλλά και κυρίως προς το Προεδρικό Μέγαρο, ο πρωθυπουργός της χώρας Μίλος Βούτσεβιτς υπέβαλε σήμερα την παραίτησή του. Με τους φοιτητές να προχωρούν πλέον σε πιο ριζοσπαστικές κινήσεις κλείνοντας και κεντρικό οδικό κόμβο στο Βελιγράδι και ο Βούτσιτς εμφανίστηκε διαλλακτικότερος σε χθεσινό του μήνυμα. Ο Βούτσιτς κάλεσε την φοιτητική αλλά και την πανεπιστημιακή κοινότητα σε διάλογο, μία πρόταση πάντως που έχουν αρκετές φορές απορρίψει οι φοιτητές τους τελευταίους μήνες.
Τα… κρατικά μυστικά
Το έργο έχουν αναλάβει δύο σημαντικές κινεζικές εταιρείες οι οποίες έχουν πλειοδοτήσει για το σύνολο της γραμμής Βελιγράδι – Βουδαπέστη. Οι εταιρείες από την Κίνα έχουν αναθέσει το τοπικό τμήμα του έργου σε εταιρείες από την Ουγγαρία, οι οποίες με τη σειρά τους το ανέθεσαν σε τοπικές εταιρείες.
Το έργο στο Νόβι Σαντ, όπως και στους περισσότερους σιδηροδρομικούς σταθμούς που είχαν ενταχθεί στο συγκεκριμένο έργο ανάπλασης, έχουν αναλάβει σερβικές κατασκευαστικές εταιρείες. Το αντίτιμο που έλαβαν για τα, όπως αποδεικνύεται, ελλιπή έργα που οδήγησαν στο δυστύχημα με τους 15 νεκρούς παραμένει ακόμη και σήμερα «κρατικό μυστικό».
Σε όλες τις διαδηλώσεις του τελευταίου διμήνου οι μετέχοντες ζητούν από την κυβέρνηση να αποκαλύψει χωρίς περιστροφές ποιες είναι οι τοπικές εταιρείες που είχαν αναλάβει τα έργα, τα ποσά που έχουν λάβει και το σημαντικότερο, τι σχέσεις έχουν οι συγκεκριμένες εταιρείες με το στενό οικογενειακό περιβάλλον του Σέρβου προέδρου.
