Ανοιξε τις πόρτες του για το κοινό τον Φεβρουάριο του 2020 και πρόσφατα τις άνοιξε… ακόμα περισσότερο. Ο λόγος για το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) στο εμβληματικό κτίριο της πρώην ζυθοποιίας Φιξ, το οποίο έγινε το πρώτο δημόσιου χαρακτήρα μουσείο που είναι πλήρως προσβάσιμο σε άτομα στο φάσμα του αυτισμού. Πίσω από το απαιτητικό πρότζεκτ βρίσκονται τα αδέλφια Μαρία και Χρήστος Καρακασίδης, που μέσα από τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό TheHappyAct επιχειρούν να αλλάξουν τα δεδομένα στη χώρα μας στην εξυπηρέτηση των ατόμων στο φάσμα του αυτισμού.
Για τους ανθρώπους με αυτισμό και τις οικογένειές τους, τα μουσεία, όπως και πολλοί άλλοι χώροι τους οποίους οι υπόλοιποι απολαμβάνουμε ελεύθερα, είναι απαγορευτικά. Οι δυνατοί ή οι συνεχείς θόρυβοι, τα υψηλά σε ένταση φώτα, οι εναλλαγές μεταξύ χρωμάτων αλλά και η πολυκοσμία συνιστούν ερεθίσματα που τα άτομα στο φάσμα του αυτισμού δυσκολεύονται να επεξεργαστούν. Δεν προκαλούν απλώς μια όχληση. Συχνά προκαλούν έως και ακραίο σωματικό πόνο. Αποφεύγοντας να εκτίθενται σε τέτοιους κινδύνους, όμως, αποκλείονται και από κάποιες καθημερινές δραστηριότητες. Στην περίπτωση της τέχνης και του πολιτισμού, αποκλείονται από έναν ολόκληρο συναρπαστικό κόσμο.
Πώς όμως μετατρέπεται ένα θηριώδες μουσείο όπως το ΕΜΣΤ σε χώρο προσβάσιμο στα άτομα στο φάσμα του αυτισμού αλλά και γενικότερα στους ανθρώπους με προβλήματα αισθητηριακής επεξεργασίας; «Στο ΕΜΣΤ χρειάστηκε να ισορροπήσουμε ανάμεσα σε τρεις άξονες», εξηγεί στην «Κ» ο Χρήστος Καρακασίδης. «Ο πρώτος αφορά τη χαρτογράφηση του χώρου, ο δεύτερος αφορά τη μεγάλη του έκταση με τα πάρα πολλά εκθέματα και ο τρίτος, τον ίδιο τον χαρακτήρα του μουσείου που είναι ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης. Ηταν μια πρόκληση». Το πρώτο βήμα ήταν να εντοπιστούν οι πηγές τόσο των οπτικών όσο και των ακουστικών ερεθισμάτων. Καθώς όμως ο ήχος και ο φωτισμός όχι μόνο συνοδεύουν τα εκθέματα αλλά και τα νοηματοδοτούν, είναι μέρος τους, δεν ήταν δυνατόν να αλλάξουν ή να περιοριστούν. Ετσι κι αλλιώς, η ομάδα TheHappyAct δεν παρεμβαίνει και δεν επιφέρει δομικές αλλαγές στον εκάστοτε χώρο. Ο Χρήστος και η Μαρία λοιπόν κατέφυγαν σε μια άλλη λύση: τη σήμανση. «Ενημερώσαμε για τα ερεθίσματα αυτά. Μπροστά από κάθε έκθεμα-πηγή αισθητηριακά έντονων ερεθισμάτων τοποθετήσαμε σημάνσεις που ενημερώνουν ακριβώς για τη συνθήκη αυτή. Μέρη ή σημεία με έντονο οπτικοακουστικό αποτύπωμα σημειώνονται με αντίστοιχη σήμανση και αυτό δεν αφαιρεί σε τίποτα από την αισθητική του χώρου». Παράλληλα, ο οδηγός αισθητηριακής προσβασιμότητας, ο οποίος διατίθεται από το σάιτ του μουσείου, προετοιμάζει τον επισκέπτη για την εμπειρία, από την πρώτη στιγμή που θα βρεθεί στον χώρο μέχρι την έξοδο. Στο σάιτ διατίθεται επίσης και χάρτης αισθητηριακής προσβασιμότητας που επισημαίνει τα σημεία με έντονο ηχητικό ή οπτικό ερέθισμα, τα σημεία που είναι πολυσύχναστα, αυτά που εγκυμονούν κίνδυνο αποπροσανατολισμού κ.ο.κ. Στο πλαίσιο της μετατροπής του ΕΜΣΤ σε μουσείο φιλικό στα άτομα στο φάσμα του αυτισμού, έχει αναπτυχθεί και η δυνατότητα εικονικής περιήγησης (virtual tour), που θα είναι διαθέσιμη πολύ σύντομα. Παράλληλα, όπως λέει ο συνιδρυτής του TheHappyAct, έχουν αναπτυχθεί ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα που επεξηγούν τα εκθέματα, με εντυπωσιακά αποτελέσματα. Ο στόχος όλων των παρεμβάσεων είναι να δοθεί στα άτομα στο φάσμα του αυτισμού η δυνατότητα να καλλιεργήσουν δεξιότητες οι οποίες σχετίζονται με την αναζήτηση, την οργάνωση, την καταγραφή και τη μετάδοση πληροφοριών μέσω των έργων σύγχρονης τέχνης.
Εχει αναπτυχθεί και η δυνατότητα εικονικής περιήγησης (virtual tour), που θα είναι διαθέσιμη πολύ σύντομα.
«Στο τέλος της ημέρας, να ανοίξει μια πόρτα σε αυτόν τον κόσμο», όπως λέει ο Χρήστος Καρακασίδης. Και όχι μόνο για τα άτομα στο φάσμα, αλλά και για τους οικείους τους. Το μουσείο θα το επισκεφθεί όλη η οικογένεια μαζί, τόσο οι αυτιστικοί όσο και οι φροντιστές τους. Θα έρθουν ξανά άνθρωποι οι οποίοι ενδεχομένως αγαπούσαν την τέχνη και συνήθιζαν τέτοιες εξόδους αλλά τις απέφευγαν.
Οι επιχειρήσεις
Τους τελευταίους μήνες, η TheHappyAct έρχεται σε επαφή και με επιχειρήσεις για τη μετατροπή των χώρων τους σε προσβάσιμους σε άτομα στο φάσμα του αυτισμού. «Ενα πράγμα που δεν γνωρίζουν πολλοί και δημιουργεί δυσάρεστη εμπειρία για τα άτομα στο φάσμα του αυτισμού είναι τα αποσμητικά χώρου που χρησιμοποιούνται σε πολλά πολυκαταστήματα. Στη χαρτογράφηση των χώρων, εξετάζουμε και το είδος του αρώματος, τη συχνότητα και την ένταση που ψεκάζεται, όπως επίσης την ένταση του φωτισμού και της μουσικής, ποιοι διάδρομοι είναι πιο στενοί κ.ο.κ.». Συχνά δημιουργείται και ειδικός χώρος χαλάρωσης στα πολυκαταστήματα, όπου κάποιος που έχει φορτιστεί έντονα μπορεί να πάει να αποφορτιστεί. Αρκεί να συμβουλευτεί τον χάρτη προσβασιμότητας ή να τον καθοδηγήσει εκεί κάποιος υπάλληλος. «Το σημαντικότερο όλων όμως είναι η εκπαίδευση του προσωπικού. Ακόμα και καμία επέμβαση να μην κάνεις σε ένα εμπορικό κατάστημα, αν οι υπάλληλοι είναι ενημερωμένοι για το πώς να εξυπηρετήσουν τους πελάτες που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού, η εμπειρία τους αλλάζει εντελώς».
Ολο και περισσότερες είναι οι επιχειρήσεις που επιλέγουν να αλλάξουν, από μέσα και απέξω, ούτως ώστε να είναι φιλικότερες στα άτομα στο φάσμα του αυτισμού. «Συνειδητοποιούν ότι δεν εξυπηρετούν το 5% του ελληνικού πληθυσμού. Ανθρώπους που είτε δεν έρχονται καθόλου στα καταστήματά τους ή, αν έρθουν, συχνά παρερμηνεύονται ως απαιτητικοί πελάτες, γκρινιάρηδες, αγενείς και τελικά δεν εξυπηρετούνται και φεύγουν».
