Σε μια εποχή που η εικόνα παίζει καθοριστικό ρόλο στην καθημερινότητά μας, νέα έρευνα από το Πανεπιστήμιο Swinburne της Αυστραλίας αποκαλύπτει πως τα φίλτρα του Instagram δεν είναι όσο αθώα φαίνονται. Αντίθετα, προωθούν λευκά και μη ρεαλιστικά πρότυπα ομορφιάς, ευνοούν την επιφανειακή υιοθέτηση «εξωτικών» χαρακτηριστικών, και ενθαρρύνουν, έμμεσα, αισθητικές παρεμβάσεις. Η ερευνήτρια Lauren A. Miller ανέλυσε 225 φίλτρα “ομορφιάς” της πλατφόρμας και διαπίστωσε ότι οι χρήστες στρέφονται στα ίδια, περιορισμένα πρότυπα, περιορίζοντας την ατομική έκφραση και διαφοροποίηση. «Η εικόνα που προβάλλεται είναι εσκεμμένα “εξωτική”, αλλά πάντα κοντά σε λευκά πρότυπα», σημειώνει. Ενδεικτικά, χαρακτηριστικά όπως το ανοιχτό χρώμα ματιών και το λεγόμενο “fox eye” – μια ρατσιστικά φορτισμένη τάση που κατηγορείται για πολιτισμική ιδιοποίηση – κυριαρχούν στα φίλτρα.
Ανησυχία προκαλεί και το γεγονός ότι πολλά φίλτρα διαθέτουν διαδραστικά “sliders”, επιτρέποντας στον χρήστη να αυξομειώνει το μέγεθος χειλιών, μύτης ή γνάθου – ουσιαστικά να “δοκιμάζει” αισθητικές επεμβάσεις χωρίς συνέπειες. Η Miller τονίζει πως αυτό συμβάλλει στην εξοικείωση των νέων με τις επεμβάσεις και την απενοχοποίησή τους, κάτι που ήδη παρατηρείται στην αύξηση των περιστατικών πλαστικών επεμβάσεων σε νεαρότερες ηλικίες.
Η έρευνα δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Information, Communication & Society και έρχεται σε μια κρίσιμη στιγμή, λίγο πριν η Meta αποσύρει τη συντριπτική πλειοψηφία των φίλτρων από το Instagram έως τα τέλη του 2025. Ωστόσο, η Miller προειδοποιεί: η τάση της αλλοιωμένης ομορφιάς δεν θα σταματήσει, απλώς θα μετακινηθεί εκτός πλατφόρμας, σε εφαρμογές πιο δύσκολες στον εντοπισμό. Το ερώτημα που τίθεται πλέον είναι πώς μπορούμε να προστατεύσουμε τη νέα γενιά από τις επιδράσεις μιας “ψηφιακής ομορφιάς” που διαμορφώνεται χωρίς διαφάνεια, χωρίς όρια και, κυρίως, χωρίς αποδοχή της αληθινής ποικιλομορφίας.
Τα δεδομένα αποκαλύπτουν ένα πρότυπο ομορφιάς που είναι εξαιρετικά ανέφικτο — ορισμένα «εθνικά» χαρακτηριστικά οικειοποιούνται επιλεκτικά, ενώ άλλα διαγράφονται, δημιουργώντας μια φιλτραρισμένη εμφάνιση που είναι διφορούμενα «εξωτική», αλλά τελικά, υπογραμμίζεται από την εγγύτητά της με τα λευκά πρότυπα. Ο αποχρωματισμός του χρώματος των ματιών ήταν επίσης κοινός, ενισχύοντας περαιτέρω τα περιορισμένα και ευρωκεντρικά ιδανικά ομορφιάς. Η έρευνα ποσοτικοποιεί ένα «ψηφιακό πρότυπο ομορφιάς» που δημιουργήθηκε από αυτά τα φίλτρα Instagram — ένα κυρίαρχο στυλ ομορφιάς που έχει έρθει να υπαγορεύσει τις τάσεις ομορφιάς τόσο εντός όσο και εκτός σύνδεσης τα τελευταία χρόνια.
Τα διαδραστικά ρυθμιστικά παρείχαν αυτονομία ως προς το μέγεθος των χαρακτηριστικών του προσώπου, υποδηλώνοντας ότι τα φίλτρα μπορούν να χρησιμεύσουν ως ένα αποτελεσματικό εργαλείο δοκιμής για αισθητική χειρουργική και ενέσιμα. «Αυτό το πρότυπο ομορφιάς είναι ένα που λειαίνει το δέρμα και σχεδόν πάντα γεμίζει τα χείλη και συρρικνώνει τις μύτες», λέει η Miller.
«Η χρήση των «ρυθμιστών» είναι ιδιαίτερα ύπουλη στην ικανότητά τους να επιτρέπουν στον χρήστη να «δοκιμάσει» ορισμένες επεμβάσεις», λένε. «Το εργαλείο slider αναδιαμορφώνει την αισθητική χειρουργική ως διασκεδαστική και χωρίς κίνδυνο — αυτό το βλέπουμε να αντικατοπτρίζεται στη συνεχιζόμενη περιστασιακή χρήση ενέσιμων όπως τα fillers χειλιών και στις ολοένα και χαμηλότερες ηλικίες των ασθενών».
Ο Miller λέει ότι αυτή η έρευνα αποτελεί ένα σημαντικό ορόσημο στην ποσοτικοποίηση της ομορφιάς των χαρακτηριστικών του προσώπου, κάτι που είναι δύσκολο να γίνει στην έρευνα λόγω της γρήγορης φύσης των διαδικτυακών εργαλείων. Αυτές οι προκλήσεις επιδεινώνονται περαιτέρω από την απόφαση του Meta να αφαιρέσει τη συντριπτική πλειοψηφία των φίλτρων από τις πλατφόρμες του μέχρι τα τέλη του 2025. Ο Miller λέει ότι η αφαίρεση των περισσότερων φίλτρων από το Instagram δεν σημαίνει ότι το φιλτράρισμα (και η επεξεργασία) θα σταματήσει, αλλά αντίθετα θα γίνει περαιτέρω ασαφές και δύσκολο να αναγνωριστεί καθώς οι χρήστες βγαίνουν από την εφαρμογή για επεξεργασία.
«Αυτά τα αποτελέσματα ποσοτικοποιούν το ιδανικό ομορφιάς που έχει συζητηθεί από τα μέσα ενημέρωσης, που συχνά αναφέρεται ως «πρόσωπο Instagram». Ωστόσο, απαιτείται περαιτέρω υποστήριξη για να βοηθηθούν οι νέοι να πλοηγηθούν στην αυξανόμενη διαθεσιμότητα και τον αντίκτυπο των τεχνολογιών άμεσης ομορφιάς».
