Είναι ίσως το πιο μεγαλεπήβολο και γι’ αυτό αμφιλεγόμενο πολεοδομικό εγχείρημα των τελευταίων ετών, μετά το Ελληνικό. Κι όμως, στη δημόσια συζήτηση έχει κερδίσει ελάχιστο χώρο, παρότι πρόκειται για ένα έργο που θα επηρεάσει ευρύτερα το κέντρο της Αθήνας την επόμενη δεκαετία. Πρόκειται για τη μεταστέγαση των υπηρεσιών εννέα υπουργείων από 127 κτίρια σε ένα «κυβερνητικό πάρκο» που θα δημιουργηθεί κοντά στους πρόποδες του Υμηττού, στον χώρο της παλιάς ΠΥΡΚΑΛ. Η μελέτη που αφορά το έργο δόθηκε πριν από λίγες ημέρες σε δημόσια διαβούλευση, προσφέροντας για πρώτη φορά μια ολοκληρωμένη ματιά σε διαφορετικές διαστάσεις του.
Προ ημερών, το υπουργείο Οικονομικών (που ορίστηκε ως «Αρχή σχεδιασμού» του έργου) έδωσε σε διαβούλευση τη μελέτη του ειδικού πολεοδομικού σχεδίου (ΕΠΣ) που αφορά τον χώρο της ΕΑΣ ΑΒΕΕ (ΠΥΡΚΑΛ) στον Δήμο Δάφνης – Υμηττού. Τη μελέτη εκπόνησε για λογαριασμό του υπουργείου το μελετητικό γραφείο «ΑΣΠΑ» του Σπύρου Τσαγκαράτου, το οποίο έχει υπογράψει γνωστά έργα, όπως τα εμπορικά κέντρα The Mall και Golden Hall, το σχέδιο ανάπτυξης του Ελληνικού και τη νέα μελέτη για το Τατόι.
Ας δούμε τα βασικά χαρακτηριστικά του κυβερνητικού πάρκου, όπως προκύπτουν από τη μελέτη:
• Με τη μεταφορά των εννέα υπουργείων στην ΠΥΡΚΑΛ προτείνεται να δημιουργηθεί «ένα υπερτοπικό διοικητικό “cluster” με σημαντικά δημοσιονομικά οφέλη αλλά και βελτίωση της ποιότητας των προσφερόμενων υπηρεσιών». Το δημοσιονομικό όφελος είναι σημαντική παράμετρος: Οπως αναφέρεται, τα υπουργεία στεγάζονται σήμερα σε 127 κτίρια, εκ των οποίων ιδιόκτητα είναι μόλις τα 20. Το ετήσιο κόστος (μισθωμάτων και λειτουργικό) υπολογίζεται στα 33,1 εκατ. ευρώ.
• Η περιοχή που καταλαμβάνει σήμερα η ΕΑΣ, έκτασης 154,8 στρεμμάτων, θα χωριστεί σε δύο χωρικές ενότητες. Η πρώτη θα περιλαμβάνει τα κτίρια (διατηρητέα ή νέα) και η δεύτερη τον νέο κοινόχρηστο χώρο (50% της έκτασης). Από τα 77 στρέμματα που θα πολεοδομηθούν, θα οικοδομηθούν τα 46,5, ενώ τα υπόλοιπα θα είναι οι κοινόχρηστοι χώροι των κτιρίων (εισφορά σε γη).
• Σήμερα ο χώρος της ΠΥΡΚΑΛ καταλαμβάνεται από 93 εγκαταστάσεις, με συνολική δόμηση 88.670 τ.μ. Με τη νέα πρόταση ο αριθμός των κτιρίων θα ανέρχεται σε 30, εκ των οποίων πέντε θα είναι τα νέα κτίρια και 25 υφιστάμενα. Η συνολική δόμηση θα ανέρχεται σε 148.704 τ.μ., εκ των οποίων τα 98.000 τ.μ. από τα νέα κτίρια, 47.704 τ.μ. από διατηρούμενα κτίρια και 3.000 τ.μ. από προσθήκες. Η αυξημένη δόμηση (πιο πολλά τετραγωνικά σε ύψος) με μικρότερη κάλυψη (χώρος που καταλαμβάνουν τα κτίρια στο έδαφος) επελέγη για να αυξηθούν οι κοινόχρηστοι χώροι. «Με τον τρόπο αυτό, και παρά τις ανάγκες για αυξημένη νέα δόμηση, εξασφαλίζεται ένα σύγχρονο και αναβαθμισμένο αστικό περιβάλλον που αποδίδει σημαντικούς ελεύθερους αδόμητους χώρους αστικού πρασίνου και κοινωφελείς χώρους, που αναδεικνύουν μια ιδιαίτερη μεγέθυνση κοινωνικού εξοπλισμού σε τοπικό, υπερτοπικό και μητροπολιτικό επίπεδο», αναφέρει η μελέτη.
• Τα κτίρια τοποθετούνται σε δύο ενότητες εκατέρωθεν του πάρκου. Η πρώτη ενότητα περιλαμβάνει το υφιστάμενο ψηλό κτίριο γραφείων της ΠΥΡΚΑΛ και ένα νέο «δίδυμο» οκταώροφο κτίριο δίπλα του. Και η δεύτερη, στο ανατολικό τμήμα του ακινήτου, υφιστάμενα βιομηχανικά και νέα κτίρια (5-7 ορόφων). Διατηρείται ελεύθερη ζώνη 20 μέτρων από το όριο του ακινήτου.
Αναφέρεται αποκλειστικά στον χώρο όπου θα κατασκευαστεί το κυβερνητικό «πάρκο» και όχι στις επιπτώσεις στην περιοχή από όπου θα απομακρυνθούν οι υπηρεσίες.
• Η μελέτη εκτιμά ότι λόγω της μικρής απόστασης από τον σταθμό μετρό Δάφνης και της πυκνής κυκλοφοριακής σύνδεσης της περιοχής, «δεν αναμένεται αξιόλογη αύξηση του κυκλοφοριακού φόρτου και των πιέσεων των υφιστάμενων χώρων στάθμευσης στην περιοχή».
• Οσον αφορά τη στάθμευση, περιμετρικά οι προσφερόμενες θέσεις θα αποδοθούν σε ταξί, λεωφορεία μεταφοράς προσωπικού, οχήματα τροφοδοσίας, στάσεις λεωφορείων. Εσωτερικά θα δημιουργηθεί πάρκινγκ 2.000 θέσεων για τους εργαζομένους, το οποίο προτείνεται «με το κατάλληλο σχήμα διαχείρισης να εξυπηρετεί τους επισκέπτες των χώρων αναψυχής κατά τα Σαββατοκύριακα, οπότε οι υπηρεσίες δεν θα λειτουργούν και η χρήση της αναψυχής θα εμφανίζεται αυξημένη». Προτείνεται η θεσμοθέτηση ζώνης ελεγχόμενης στάθμευσης σε ακτίνα 400-500 μέτρων από το ακίνητο.
Υπάρχουν, όμως, ορισμένα σημεία στη μελέτη τα οποία αξίζουν προσοχής.
• Η μελέτη αναφέρεται αποκλειστικά στην περιοχή της ΠΥΡΚΑΛ (αφού πρόκειται για το νέο πολεοδομικό της σχέδιο) και όχι στην περιοχή από όπου θα απομακρυνθούν τα υπουργεία, δηλαδή το κέντρο της Αθήνας. Ετσι προκύπτει ένα σημαντικό κενό στη μελέτη των επιπτώσεων (κοινωνικές, οικονομικές κ.ά.) του εγχειρήματος. Υπάρχει μόνο μία αναφορά στη μελέτη: «Η αποδέσμευση μεγάλου κτιριακού δυναμικού στο κέντρο της Αθήνας με την αξιοποίηση ειδικών κινήτρων και μέτρων μπορεί να οδηγήσει στην επιστροφή της κατοικίας σε αυτό, όπως προβλέπει και το Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας».
• Το Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας (2014) αναφέρει στους βασικούς στόχους του τη διατήρηση του ρόλου των κέντρων Αθήνας και Πειραιά ως κέντρα επιτελικών και διοικητικών υπηρεσιών. Η μελέτη δείχνει να ξεπερνά το θέμα ασυμβατότητας με τον υπερκείμενο σχεδιασμό αναφέροντας ότι η περιοχή Δάφνης – Υμηττού εντάσσεται στη χωρική υποενότητα της Κεντρικής Αθήνας, στην «ευρύτερη κεντρική μητροπολιτική περιοχή της Αθήνας», και επομένως η μετακίνηση των υπουργείων στον Δήμο Δάφνης – Υμηττού δεν θεωρείται απομάκρυνση εκτός του κέντρου της πρωτεύουσας.
• Το έργο θα γίνει με σύμπραξη δημοσίου και ιδιωτικού τομέα. Παρότι στη μελέτη υπάρχει σαφής αναφορά στο δημοσιονομικό όφελος από την εξοικονόμηση μισθωμάτων, απουσιάζουν οι αναφορές στο κόστος ανέγερσης και λειτουργίας του νέου συγκροτήματος κτιρίων.
Υπενθυμίζεται ότι το σχέδιο αφορά τη μετακίνηση των υπουργείων Οικονομικών, Ανάπτυξης, Εργασίας, Υγείας, Περιβάλλοντος, Πολιτισμού, Εσωτερικών, Αγροτικής Ανάπτυξης και Τουρισμού, καθώς και τριών εταιρειών του Δημοσίου (υπερταμείο, ΕΤΑΔ, ΤΑΙΠΕΔ).
Η εξοικονόμηση και οι φόβοι αποδυνάμωσης του κέντρου
Η «απομάκρυνση» σχεδόν του συνόλου της διοίκησης από το κέντρο της Αθήνας δεν είναι μια κίνηση χωρίς επιπτώσεις. Γι’ αυτό και το προηγούμενο διάστημα συνάντησε ισχυρή κριτική από επιστημονικούς συλλόγους πολεοδόμων και χωροτακτών. Από την πλευρά της, η κυβέρνηση προτάσσει το σημαντικό δημοσιονομικό όφελος του εγχειρήματος και τη βελτίωση της λειτουργίας του Δημοσίου, εκτιμώντας ότι το κέντρο δεν αποδυναμώνεται αλλά αποσυμφορείται.
«Το ελληνικό Δημόσιο έως το 2019 δεν γνώριζε κεντρικά ποια είναι η ακίνητη περιουσία του, ούτε και τα μισθώματα που καταβάλλει. Αυτή η παραδοξότητα μας κινητοποίησε από την πρώτη στιγμή και αμέσως μετά τις εκλογές ξεκίνησε συστηματική καταγραφή», λέει ο υπουργός Επικρατείας Ακης Σκέρτσος ερωτώμενος για την ιδέα πίσω από το κυβερνητικό πάρκο. «Διαπιστώσαμε λοιπόν ότι το ελληνικό Δημόσιο στεγάζει τις κεντρικές υπηρεσίες των 19 υπουργείων του συνολικά σε 191 κτίρια στο λεκανοπέδιο. Ιδιόκτητα είναι μόλις τα 50 και μισθωμένα τα 141. Τα μισθώματα που καταβάλλει μαζί με τις λειτουργικές και κοινόχρηστες δαπάνες υπερβαίνουν τα 60 εκατομμύρια ευρώ ετησίως. Κάθε άλλο παρά υπόδειγμα καλής οικονομικής διαχείρισης. Αναζητήσαμε τη βέλτιστη λύση και έτσι προέκυψε η δημιουργία του κυβερνητικού πάρκου στον χώρο της πρώην ΠΥΡΚΑΛ. Στα οφέλη, ασφαλώς, πρέπει να προσθέσουμε τη δημιουργία συνεργειών στη λειτουργία, στον συντονισμό και στην παραγωγικότητα της κυβέρνησης, τη σημαντική ενεργειακή εξοικονόμηση από τη δημιουργία νέων βιοκλιματικών κτιρίων, την αναβάθμιση του περιβάλλοντος απασχόλησης των δημοσίων λειτουργών, τη βελτίωση της προσβασιμότητας και των παρεχόμενων υπηρεσιών στον πολίτη και τη θεαματική αναβάθμιση της περιοχής γύρω από το κυβερνητικό πάρκο».
Σύμφωνα με τον κ. Σκέρτσο, τα εννέα υπουργεία που επελέγησαν ήταν τα πιο πολυδιασπασμένα κτιριακώς. «Τα υπουργεία που δεν μεταστεγάζονται έχουν συγκεντρωμένες τις κεντρικές υπηρεσίες τους σε ένα κτίριο, το οποίο στις περισσότερες περιπτώσεις είναι ιδιοκτησίας του Δημοσίου», αναφέρει.
«Προφανώς και υπάρχει ζήτημα πολυδιάσπασης κάποιων υπουργείων και στέγασης σε συχνά ακατάλληλα κτίρια. Ο δημόσιος τομέας χρειάζεται μια σοβαρή τομεακή μελέτη για τα κτιριακά του ζητήματα», εκτιμά η Σοφία Αυγερινού-Κολώνια, ομότιμη καθηγήτρια του ΕΜΠ και πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Πολεοδόμων Χωροτακτών (ΣΕΠΟΧ). «Εν προκειμένω, όμως, το διακύβευμα είναι ευρύτερο. Η πρόβλεψη του Ρυθμιστικού Σχεδίου της Αθήνας περί διατήρησης της διοίκησης του κράτους στο κέντρο της Αθήνας και η αναφορά του Σχεδίου Οργανωμένης Χωρικής Ανάπτυξης (ΣΟΑΠ) της Αθήνας σε ανάγκη αντιστροφής της τάσης απομάκρυνσης επιτελικών δημόσιων φορέων από το κέντρο δεν είναι τυχαίες. Εχουν προκύψει μέσα από τη μελέτη των επιπτώσεων».
«Η μετακίνηση δεν είναι αντίθετη με τους στόχους του Ρυθμιστικού», εκτιμά ο κ. Σκέρτσος, «δεδομένου ότι η χωρική υποενότητα Κεντρικής Αθήνας στην οποία ανήκει ο Δήμος Δάφνης – Υμηττού αποτελεί το επιτελικό κέντρο της μητροπολιτικής περιοχής και της χώρας. Εντούτοις, λαμβάνοντας υπόψη πως έχει παρέλθει η πενταετία από τη θεσμοθέτηση του Ρυθμιστικού, προετοιμάζεται ήδη η διαδικασία αναθεώρησής του με στόχο να συμβάλει σε μια σύγχρονη αστική πολιτική για τον χώρο».
Τελικά, γιατί οι επιστημονικοί φορείς υποστηρίζουν ότι η απομάκρυνση των υπουργείων θα βλάψει το κέντρο; «Το κέντρο της Αθήνας έχει έναν ιστορικό χαρακτήρα και συμβολισμούς που συνδέονται με την πολιτιστική κληρονομιά και την παραγωγική ζωή του, αυτά που του δίνουν τη φυσιογνωμία που έχει», εκτιμά η κ. Αυγερινού-Κολώνια. «Η διοίκηση αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του. Προσφέρει μέσω της κεντρικότητας την άμεση πρόσβαση στον πολίτη, ενώ ταυτόχρονα ως λειτουργία συνδέεται με τα παραγωγικά δίκτυα του κέντρου. Εκτός από την αποδυνάμωση των εξυπηρετήσεων και των τοπικών δικτύων, ένα μεγάλο ζήτημα είναι τι θα έρθει στη θέση των υπηρεσιών που θα απομακρυνθούν. Το σημείο αυτό δεν έχει μελετηθεί επιστημονικά από το κράτος, μόνο η υποδοχή των υπηρεσιών στην ΠΥΡΚΑΛ. Με δεδομένο ότι όλο το κέντρο παραδίδεται στο airbnb και στις μονάδες φιλοξενίας χωρίς σχεδιασμό και έλεγχο, πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί ώστε να μην ενισχυθεί αυτή η μονοκαλλιέργεια του τουρισμού».
«Με τις ρυθμίσεις αυτές δεν αποδυναμώνεται το κέντρο, αλλά αποσυμφορείται», εκτιμά ο κ. Σκέρτσος. «Η απελευθέρωση 127 κτιρίων αποτελεί μια μεγάλη ευκαιρία να σκεφτούμε και να σχεδιάσουμε την αναζωογόνηση του κέντρου με την αξιοποίηση και την αλλαγή χρήσης τόσο των κτιρίων που θα μείνουν κενά, όπως τη χάραξη πολιτικών για την παροχή προσιτής στέγης που θα δώσει κίνητρα επιστροφής στο κέντρο σε νεότερους ανθρώπους. Ταυτόχρονα μας δίνεται η δυνατότητα να συζητήσουμε με νηφαλιότητα την ενδεχόμενη κατεδάφιση κάποιων από τα κτίρια αυτά, ώστε να αποδοθεί περισσότερος δημόσιος χώρος. Σε αυτόν τον ζωντανό διάλογο που τώρα ανοίγει, πρωταγωνιστικό ρόλο παίζουν ήδη οι δημοτικές αρχές, επιστημονικοί φορείς, η κοινωνία των πολιτών αλλά και εκπρόσωποι της αγοράς. Είναι χωρίς αμφιβολία ένα φιλόδοξο και δύσκολο εγχείρημα που συνομιλεί με το μέλλον και απαιτεί σοβαρό και μακροπρόθεσμο σχεδιασμό».
