Εναν νέο γύρο προκλήσεων απέναντι στην Ελλάδα και την Κύπρο φαίνεται να ετοιμάζει ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, που ενεργοποιεί το ένα μετά το άλλο όλα τα αδρανή μέτωπα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Ετσι, μετά τη Συρία, σειρά παίρνουν το Αιγαίο και η ανατολική Μεσόγειος. Ο σουλτάνος δείχνει αποφασισμένος να τραβήξει το σκοινί και στο πλαίσιο αυτό δεν ήταν τυχαία η ανακοίνωση του επικεφαλής της Κρατικής Εταιρείας Πετρελαίου της Τουρκίας (ΤPAO), Μελίχ Χαν Μπιλγκίν, ότι το πλοίο-γεωτρύπανο «Αμπντούλ Χαμίντ Χαν» είναι έτοιμο να ξεκινήσει έρευνες στην ανατολική Μεσόγειο.
Το πλοίο ολοκλήρωσε στις αρχές Νοεμβρίου τις έρευνες εντός των τουρκικών χωρικών υδάτων στον κόλπο της Αττάλειας και έχει αγκυροβολήσει νοτιότερα στο Τασουζού για προετοιμασία. Ο ίδιος ο Ερντογάν είχε προαναγγείλει τον περασμένο Ιούνιο ότι θα συνεχίσει τις έρευνες στην ανατολική Μεσόγειο και σε Αθήνα και Λευκωσία είναι διάχυτη η ανησυχία πως αυτή τη φορά τα πράγματα δεν θα είναι τόσο ανώδυνα, όπως με τις έρευνες ανοιχτά του Γκεζί Τεπέ.
Ο Μπιλγκίν, πάντως, δεν προσδιόρισε τον στόχο του νέου γύρου ερευνών του «Αμπντούλ Χαμίντ Χαν», κάτι που ενισχύει την πεποίθηση σε Αθήνα και Λευκωσία πως είναι πιθανόν να ξαναζήσουμε καταστάσεις ανάλογες του καλοκαιριού του 2020. Ως ιδιαίτερα πιθανός στόχος θεωρείται η κυπριακή ΑΟΖ και συγκεκριμένα το οικόπεδο 6, μέρος του οποίου, όπως ισχυρίζεται η Τουρκία, ανήκει στη δική της υφαλοκρηπίδα. Ωστόσο, σε συνέχεια των ελληνικών εξαγγελιών για έρευνες της Exxon Mobil σε οικόπεδα νοτίως της Κρήτης, αλλά και της επέκτασης της πεδίου ερευνών μετά από επιθυμία της αμερικανικής εταιρείας, διπλωματικές πηγές δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο είτε κάποιο τουρκικό ερευνητικό είτε το ίδιο το «Αμπντούλ Χαμίντ Χαν» να προχωρήσουν σε μια κίνηση προβολής ισχύος στη συγκεκριμένη θαλάσσια περιοχή.
Μια τουρκική πρωτοβουλία νοτίως της Κρήτης και εντός της περιοχής που ορίζει παρανόμως το τουρκολιβυκό μνημόνιο θεωρείται ακραία πρόκληση για την Αθήνα. Ως πιθανότερη και πιο εύκολη για τον Ερντογάν -επειδή το έχει ξανακάνει χωρίς ιδιαίτερο κόστος- θεωρείται μια κίνηση στην κυπριακή ΑΟΖ. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, κυβερνητικές πηγές εκτιμούν πως ο Τούρκος Πρόεδρος θα προσπαθήσει να εντάξει τις νέες προκλήσεις στην ανατολική Μεσόγειο και την επικείμενη εισβολή στη Συρία στο προεκλογικό του αφήγημα και να αποσπάσει τα μέγιστα προεκλογικά οφέλη. Αυτό σημαίνει πως οι αποφάσεις θα ληφθούν και οι πρωτοβουλίες θα αναπτυχθούν σε χρόνο που ο ίδιος θα κρίνει ότι τον συμφέρει, πιθανόν όμως νωρίτερα απ’ ό,τι περιμένουμε. Ηδη έχει ξεκινήσει μια συζήτηση στην Τουρκία ότι οι κάλπες είναι πιθανόν να στηθούν πρόωρα, τον Μάιο του 2023, καθώς η διενέργεια πρόωρων εκλογών ανοίγει ένα συνταγματικό παράθυρο στον Ερντογάν ώστε να μπορέσει να διεκδικήσει και μια τρίτη προεδρική θητεία, αν βεβαίως κερδίσει τις επόμενες εκλογές.
Προς το παρόν, πάντως, το ενδιαφέρον εστιάζεται σε μια πιθανή κίνηση του Ερντογάν στην Κύπρο και στο πλαίσιο αυτό δεν ήταν καθόλου τυχαία η επίσκεψη του Κύπριου Προέδρου Νίκου Αναστασιάδη στο Βερολίνο, με σκοπό να ζητήσει από τους Γερμανούς να πιέσουν την Αγκυρα, ώστε να μην κλιμακωθεί η ένταση στην ανατολική Μεσόγειο. Κυπριακές διπλωματικές πηγές εκτιμούν πως η θερινή ηρεμία και το γεγονός ότι η Τουρκία απέφυγε να στείλει το «Αμπντούλ Χαμίντ Χαν» στην Κύπρο οφείλεται στη στάση του Βερολίνου και την προειδοποίησή του προς την Αγκυρα για κυρώσεις σε περίπτωση νέων εντάσεων στην ανατολική Μεσόγειο. Ο κ. Αναστασιάδης έθεσε εκ νέου το θέμα στις συναντήσεις με τον καγκελάριο Ολαφ Σολτς και τον Γερμανό Πρόεδρο Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάγερ, μένει να φανεί αν το Βερολίνο θα καταφέρει να διατηρήσει την επιρροή του στην Αγκυρα και τον Ερντογάν και ενόψει των εκλογών.
Η νέα κυβίστηση δεν έφερε αποτελέσματα
Σε μια προσπάθεια να αμβλύνει τις μεγάλες εντάσεις ανάμεσα στην Αγκυρα και στο Κάιρο προέβη ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, κάνοντας στο Κατάρ μια δημόσια χειραψία με τον Πρόεδρο της Αιγύπτου Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι, πυροδοτώντας έτσι σενάρια και εικασίες περί ομαλοποίησης των σχέσεων της χώρας του με την Αίγυπτο.
Ωστόσο, Τούρκοι αναλυτές με τους οποίους συνομιλεί η Realnews εκτιμούν ότι «ο δρόμος για να ξεκινήσει μια διαδικασία ομαλοποίησης είναι ακόμα πολύ μακριά», σημειώνοντας ότι το Κάιρο έχει θέσει πολύ συγκεκριμένες προϋποθέσεις για κάτι τέτοιο. Η Αίγυπτος, μεταξύ άλλων, θέλει την πλήρη αποχώρηση της Τουρκίας από τη Λιβύη, καθώς και μια ουσιαστική καταστολή των Αδελφών Μουσουλμάνων που έχουν βρει καταφύγιο στην Τουρκία.
Την τελευταία περίοδο, η Αγκυρα έχει προβεί σε ορισμένες «διακοσμητικές» -όπως τις χαρακτηρίζουν αναλυτές στην Τουρκία- κινήσεις εις βάρος των εξόριστων Αδελφών Μουσουλμάνων, αλλά απέχει πολύ από το να ικανοποιήσει το Κάιρο.
Στο θέμα της Λιβύης, Κάιρο και Αγκυρα είναι μόνιμα σχεδόν σε μια τροχιά μετωπικής σύγκρουσης και, καθώς το δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας» αποτελεί πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, δεν αναμένεται να υπάρξει πρόοδος στο ζήτημα αυτό. Συνεπώς, η χειραψία, σύμφωνα με συνομιλητές της «R», αφορά περισσότερο τη διάσταση της εικόνας των δύο ηγετών και λιγότερο μια γεωπολιτική εξέλιξη.
Σύμφωνα με πηγές στην Τουρκία, ο εμίρης του Κατάρ ήταν αυτός που κυριάρχησε στην εξέλιξη, φιλοδοξώντας να πιστωθεί μια διπλωματική «επιτυχία», ενώ ο Σίσι είχε λόγο να αρνηθεί – αντιθέτως, ικανοποιήθηκε ιδιαίτερα. Ο Πρόεδρος της Τουρκίας, που μέχρι πρότινος τον χαρακτήριζε «πραξικοποιματία» και «δολοφόνο», του έσφιξε το χέρι. Το Κατάρ στηρίζει οικονομικά την Τουρκία τόσο πολύ, που ο Ερντογάν δύσκολα θα έλεγε «όχι» στον Καταριανό εμίρη. «Ο Ερντογάν έπεσε στα γόνατα του Σίσι και ο Σίσι πήρε έτσι μια ηθική εκδίκηση», είπε χαρακτηριστικά συνομιλητής της «R» στην Τουρκία.
Ο μεγάλος κερδισμένος από τη χειραψία αυτή, όπως έγραψε στον ιστότοπο Αl Monitor ο δημοσιογράφος και αναλυτής Φεχίμ Ταστεκίν, είναι ο Σίσι και όχι ο Ερντογάν, αφού πήρε την ηθική ικανοποίηση που ήθελε. Ο Τούρκος Πρόεδρος, ενώ μέχρι πρόσφατα δεν ήθελε να δει τον Αιγύπτιο ομόλογό του, αυτή τη φορά του χαμογέλασε, του έσφιξε το χέρι και του πρότεινε εξομάλυνση, νομιμοποιώντας τελικά τον Σίσι και θυσιάζοντας τους Αδελφούς Μουσουλμάνους. Ο Ταστεκίν εκτιμά ότι το Κάιρο δεν βιάζεται να εξομαλύνει τις σχέσεις του με την Τουρκία. Πρώτον, γιατί δεν το έχει ανάγκη και, δεύτερον, διότι το μεγαλύτερο αδιέξοδο μεταξύ των δύο χωρών αφορά τη Λιβύη.
Η νέα κυβίστηση του Ερντογάν προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις από την τουρκική αντιπολίτευση, αλλά και από ένα πολύ μεγάλο μέρος της τουρκικής κοινής γνώμης, ενώ έγινε και πρωτοσέλιδο με ιδιαίτερα καυστικά σκίτσα σε περιοδικά πολιτικής σάτιρας.
Ο Ερντογάν και οι άνθρωποί του προσπάθησαν να παρουσιάσουν στους οπαδούς της κυβέρνησης μια εντελώς διαφορετική εικόνα, σύμφωνα με την οποία ο Σίσι ήταν αυτός που αναγκάστηκε να αναγνωρίσει το «μεγαλείο» της Τουρκίας και, κυρίως, του Τούρκου Προέδρου.
Παράλληλα, η Αγκυρα προσπαθεί να βρει τρόπους να διασπάσει τις συμμαχίες που η Αθήνα έχει χτίσει στη νοτιοανατολική Μεσόγειο, επιχειρώντας να προχωρήσει σε ομαλοποίηση και με το Ισραήλ και με την Αίγυπτο, αλλά και με τη Συρία.
Ωστόσο, όπως εκτιμούν Τούρκοι αναλυτές, η τουρκική εξωτερική δεν εμπνέει πλέον καμία εμπιστοσύνη, ενώ τόσο το Κάιρο όσο και το Τελ Αβίβ περιμένουν τα αποτελέσματα των εκλογών στην Τουρκία για να λάβουν αποφάσεις σχετικά με το πώς θα αντιμετωπίσουν την Αγκυρα.
Στο εσωτερικό της Τουρκίας, πάντως, οι ακροβασίες αυτές του Τούρκου Προέδρου δεν φαίνεται να έχουν θετικό αντίκτυπο ούτε στην ευρύτερη κοινή γνώμη, αλλά ούτε και στους οπαδούς του.
Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της εταιρείας δημοσκοπήσεων Metropoll, ενώ το ποσοστό εκείνων που θεωρούν θετική την προσέγγιση με το Ισραήλ είναι 24,4%, το ποσοστό εκείνων που τη θεωρούν αρνητική φτάνει το 67,6%. Το ποσοστό εκείνων που θεωρούν θετική τη προσέγγιση με την Αίγυπτο είναι 34,9%, ενώ το ποσοστό εκείνων που την αποτιμούν ως αρνητική είναι 56,7%.
Το ποσοστό εκείνων που αποτιμούν ως θετική την προσέγγιση με τη Σαουδική Αραβία είναι 29,7%, ενώ το ποσοστό εκείνων που την αξιολογούν αρνητικά είναι 60,3%. Επίσης, ενώ το ποσοστό εκείνων που βρίσκουν θετική την προσέγγιση με τα ΗΑΕ είναι 42,1%, το ποσοστό εκείνων που τη θεωρούν αρνητική φτάνει το 48,6%. Σε όλες αυτές τις μετρήσεις, η πλεινότητα των ψηφοφόρων του ΑΚΡ θεωρούν αρνητικές τις προσεγγίσεις.
Αρχίζει νέο παζάρι για την πώληση των F-16
Oι στρατιωτικές επιδρομές της Αγκυρας στη Συρία κινητοποιούν το αντιτουρκικό μπλοκ εκ νέου στο Κογκρέσο (εν όψει της τελικής διαπραγμάτευσης για τον αμυντικό προϋπολογισμό των ΗΠΑ) και ενισχύουν τα επιχειρήματά του για τη μη πώληση των μαχητικών F-16 στην Τουρκία, καθώς γερουσιαστές και βουλευτές προειδοποίησαν την κυβέρνηση Μπάιντεν ότι θα σταθούν απέναντι της αν επιχειρήσει να μην «ακούσει» το Κογκρέσο.
Σύμφωνα με πληροφορίες της Realnews, το επόμενο διάστημα και μέχρι το τέλος του 2022 θα αρχίσει το «μεγάλο παζάρι» για την πώληση των F-16 και κανείς δεν είναι σε θέση να προδιαγράψει το τελικό αποτέλεσμα. Στη Γερουσία, ο πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων Μπομπ Μενέντεζ δεν έχει αλλάξει θέση («Οσο είμαι εγώ πρόεδρος, η Τουρκία δεν θα πάρει τα F-16»), αλλά Λευκός Οίκος και Στέιτ Ντιπάρτμεντ κρατούν την πόρτα ανοιχτή, με τον Τζο Μπάιντεν («Θα συνεχίσω να στηρίζω τον εκσυγχρονισμό των τουρκικών F-16) να εξακολουθεί να εμφανίζεται θετικός σε μια τέτοια προοπτική.
Τι ακριβώς συμβαίνει; Από τις εσωτερικές συζητήσεις μεταξύ υψηλόβαθμων αξιωματούχων του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, για τις οποίες έχει γνώση η «R», προκύπτει μια άτυπη συμφωνία, με το Κογκρέσο να παίζει το ρόλο του «κακού» και τον Λευκό Οίκο τον ρόλο του «καλού». Οπως σχολίαζε παράγοντας του ελληνοαμερικανικού λόμπι , ο Λευκός Οίκος αμφιταλαντεύεται για το αν θα διαπραγματευτεί με το Κογκρέσο για να επιτρέψει την πώληση των F-16 πριν ή μετά τις τουρκικές εκλογές.
Το αποτέλεσμα των ενδιάμεσων εκλογών στις ΗΠΑ δεν στάθηκε ικανό να αποδυναμώσει το αντιτουρκικό μπλοκ τόσο στη Γερουσία όσο και στη Βουλή των Αντιπροσώπων. Αντιθέτως, με αφορμή τις τουρκικές επιδρομές στη Συρία, οι φωνές εναντίον της πολιτικής της Αγκυρας στην ευρύτερη περιοχή δυνάμωσαν ακόμη περισσότερο. Ο Μπ. Μενέντεζ έγραψε στο Τwitter: «Οι αεροπορικές επιδρομές της Τουρκίας στο Ιράκ και στη Συρία, συμπεριλαμβανομένων των δυνάμεων εταίρων των ΗΠΑ στις SDF, έχουν ήδη σκοτώσει αμάχους και έχουν καταστρέψει κρίσιμες αστικές υποδομές, ενώ απειλούν να υπονομεύσουν τον αγώνα κατά του ISIS. Αυτές δεν είναι ενέργειες συμμάχου». Στο ίδιο μήκος κύματος και ο Δημοκρατικός γερουσιαστής Κρίστοφερ Βαν Χόλεν, μέλος της Επιτροπής Διεθνών Σχέσεων της Γερουσίας, που άδραξε την ευκαιρία για να στείλει το μήνυμά του μέσω του δικού του λογαριασμού στο Τwitter: «Αντε πάλι. Ο Ερντογάν λέει εδώ και μήνες ότι η Τουρκία θα επιτεθεί στους Κούρδους συμμάχους μας στη Συρία, που ηγήθηκαν του αγώνα κατά του ISIS. Κανείς δεν πρέπει να δέχεται να τον κοροϊδεύουν τώρα που το κάνει. Η κυβέρνηση του κ. Μπάιντεν θα πρέπει να μιλήσει με δύναμη». Tις αντιδράσεις συμπλήρωσε και ο Δημοκρατικός βουλευτής Φρανκ Παλόν, ο οποίος σχολίασε: «Ο Ερντογάν βομβάρδισε μη στρατιωτικές υποδομές, συμπεριλαμβανομένου ενός νοσοκομείου. Αυτός είναι ένας ακόμη λόγος για τον οποίο εργάζομαι για να εμποδίσω την πώληση μαχητικών αεροσκαφών F-16 στην Τουρκία. Το σχέδιο επιθετικότητας του Ερντογάν δείχνει ότι δεν μπορούμε να του εμπιστευτούμε τον αμερικανικό στρατιωτικό εξοπλισμό».
Στα προαναφερθέντα επιχειρήματα προστίθεται το γεγονός ότι -για πρώτη φορά- τα τουρκικά μαχητικά τύπου F-16 πέρασαν από εναέριους χώρους που ελέγχονται από τη Ρωσία και τις ΗΠΑ προκειμένου να επιτεθούν στην κουρδική πολιτοφυλακή YPG (Μονάδες Προστασίας του Λαού) στη Συρία. Η Αγκυρα συγκεντρώνει τους Σύρους συμμάχους της για μια πιθανή επέκταση της επιχείρησης αυτής, ενώ από τους βομβαρδισμούς απειλήθηκε η ακεραιότητα Αμερικανών στρατιωτών που σταθμεύουν στην περιοχή.
Με την διαπραγμάτευση για τα F-16 να αποτελεί μια δύσκολη εξίσωση για την κυβέρνηση Μπάιντεν, η τουρκική επίθεση στη Συρία οδήγησε, επιπλέον, σε μια θολή και περίεργη διγλωσσία στη ρητορική των Αμερικανών αξιωματούχων, αφού το Συμβούλιο Ασφαλείας του Λευκού Οίκου και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ εξέφρασαν αντικρουόμενες θέσεις σε σχετικές δηλώσεις.
Ο εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Νεντ Πράις, μετέφερε το άμεσο κάλεσμα του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών για άμεση αποκλιμάκωση, προειδοποιώντας πως οι ενέργειες αυτές θα υπονομεύσουν τον αγώνα εναντίον του Ισλαμικού Κράτους. Λίγες ώρες αργότερα, σε ενημέρωση προς τα ΜΜΕ, το πρωί της Τρίτης, ο εκπρόσωπος του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας, Τζον Κίρμπι, έδωσε μια εντελώς διαφορετική διάσταση, επικαλούμενος το δικαίωμα της αυτοάμυνας της Τουρκίας. Οι δηλώσεις αυτές έρχονται σε αντίθεση και με τη θέση που εξέφρασε το αμερικανικό Πεντάγωνο, το οποίο εξακολουθεί να αντιτίθεται σε οποιαδήποτε στρατιωτική ενέργεια που αποσταθεροποιεί την κατάσταση στη Συρία ή παραβιάζει την κυριαρχία του Ιράκ μέσα από στρατιωτικές επεμβάσεις χωρίς συνεννόηση με τη Βαγδάτη.
Η Τουρκία, το Ισραήλ και η Ρωσία έχουν εξαπολύσει επιδρομές στη βόρεια Συρία τις τελευταίες ημέρες, επιβεβαιώνοντας τις εκτιμήσεις ότι πρόκειται για έναν μακροχρόνιο και «ξεχασμένο» πόλεμο, με τη δυνατότητα περαιτέρω κλιμάκωσης ανά πάσα στιγμή σε τουλάχιστον τρία μέτωπα. Ωστόσο, ακόμη και όταν η προσοχή επικεντρώνεται στην κλιμακούμενη σύγκρουση στην Ουκρανία, η υπόθεση του συριακού πολέμου αποτελεί ένα ολοένα και μεγαλύτερο βαρίδι στην ευρύτερη περιοχή, που μοιάζει με πυριτιδαποθήκη.
Στη βορειοανατολική Συρία, οι τουρκικές αεροπορικές επιδρομές ήταν εκτεταμένες και θεωρούνται προάγγελος μιας χερσαίας εισβολής, η οποία θα μπορούσε να προσπαθήσει να συνδέσει την Τζαραμπλούς, που ελέγχεται από την Τουρκία, με την πόλη Τελ Αμπιάντ. Ο αναλυτής και ειδικός για θέματα Μέσης Ανατολής Σεθ Φράντζμαν έγραψε: «Στόχος της Αγκυρας είναι πάντα ο πόλεμος και η εθνοκάθαρση. Δεν θα σταματήσει ποτέ να βομβαρδίζει πόλεις στη Συρία όπου και ζουν μειονότητες. Δεν υπάρχουν στοιχεία που να συνδέουν την έκρηξη στην Κωνσταντινούπολη με τη Συρία, ωστόσο η Αγκυρα βομβαρδίζει επειδή οι βομβαρδισμοί ήταν πάντα η πολιτική της».
