Οι συσκευασίες έχουν σχεδιαστεί προσεκτικά με επιθετικές τακτικές έλξης. Οι διαφημίσεις συχνά δοκιμάζουν τα όρια της νομιμότητας. Ακόμα και το τελευταίο πακετάκι τσίχλας δεν έχει τοποθετηθεί στο ράφι του καταστήματος τυχαία.
Όταν βάζουμε στο καρότσι του σούπερ μάρκετ ένα μεγάλο σακουλάκι πατατάκια νομίζουμε ότι η κίνηση αυτή είναι αποτέλεσμα της ελευθερίας της επιλογής. Σύμφωνα με την El Pais, όμως, αγνοούμε ότι η στρατηγική της βιομηχανίας των τροφίμων να επηρεάσει τη διατροφή μας έχει ένα πολύ βαθύτερο επίπεδο.
Η μεγάλη νίκη της βιομηχανίας είναι ότι μπόρεσε να περάσει στο ευρύ κοινό λανθασμένες ιδέες οι οποίες όμως έχουν πια ριζωθεί τόσο αποτελεσματικά, ώστε δεν αμφισβητούνται από κανέναν.
«Δεν υπάρχουν καλές και κακές τροφές». «Πρέπει να τρως τα πάντα με μέτρο». «Η διατροφή σου πρέπει να έχει ποικιλία και να είναι ισορροπημένη». «Το πρόβλημα δεν είναι το τι τρώμε, αλλά το ότι δεν κινούμαστε αρκετά».
Σύμφωνα με ανάλυση της ισπανικής εφημερίδας, είναι μερικά από τα κλισέ της διατροφής που κατάφεραν να επικρατήσουν σε παγκόσμιο επίπεδο, ξεπερνώντας τα σύνορα και τις κοινωνικές διαφορές.
«Είναι προς το συμφέρον των εταιρειών τροφίμων να πιστεύει ο κόσμος ότι δεν υπάρχει ΄καλό’ τρόφιμο (εκτός και εάν μιλάμε για το δικό τους), ότι δεν υπάρχει ‘κακό’ τρόφιμο (κυρίως όχι το δικό τους), ότι όλα τα τρόφιμα (ειδικά τα δικά τους) μπορούν να ενταχθούν σε μια υγιεινή διατροφή και ότι η ισορροπία, η ποικιλία και το μέτρο είναι τα κλειδιά για μια υγιεινή διατροφή – αυτό σημαίνει ότι δεν χρειάζονται συμβουλές για τον περιορισμό κάποιου ειδικού προϊόντος», εξηγούσε στο βιβλίο της «Food Politics» από το 2002 η ερευνήτρια διατροφής Marion Nestle.
Έτσι, παρότι φράσεις όπως «όσο λιγότερο, τόσο το καλύτερο», ή «αποφύγετε» και «περιορίστε» είναι σαφείς και δεν αφήνουν πολλά περιθώρια παρερμηνειών, εντούτοις δεν χρησιμοποιούνται ιδιαίτερα σε θέματα διατροφής. Εάν οι ειδικοί έλεγαν «προσπαθήστε να μην τρώτε (κάτι)», όλοι θα καταλάβαιναν ακριβώς τι εννοούν.
Όμως σήμερα, χρησιμοποιούνται σκόπιμα φράσεις που είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθούν και αφήνουν περιθώρια για διαφορετικές ερμηνείες. «Τρώτε με μέτρο», «η ποικιλία είναι σημαντική, να τρώτε λίγο απ΄ όλα».
Φράσεις σαν και αυτές δίνουν στον καταναλωτή την ψευδαίσθηση ότι έχει τη δύναμη να κάνει τις δικές του επιλογές, χωρίς να τον καθοδηγούν.
Όμως όταν η οδηγία είναι «φάτε με μέτρο», ο καθένας κρίνει μόνος του ποιο είναι αυτό το μέτρο. Και στην πράξη, όλοι πιστεύουν ότι η δική τους κατανάλωση είναι κάτω από το όριο.
Σίγουρα δεν βοηθά το γεγονός πως εάν κοιτάξουμε γύρω μας, όλοι τρώνε άσχημα. « Η κακή διατροφή έχει κανονικοποιηθεί τόσο πολύ, ώστε το να τρως σωστά ονομάζεται δίαιτα», σημειώνει η El Pais.
Όσο για το μήνυμα της ποικιλίας στη διατροφή, μπορεί να είχε κάποιο νόημα πριν από δεκαετίες, όταν δεν υπήρχαν τα σούπερ μάρκετ και οι άνθρωποι έτρωγαν μόνο όσα μπορούσαν να βρουν στο μπακάλικο ή στην αυλή του σπιτιού τους. Όμως σήμερα, τα καταστήματα προσφέρουν δεκάδες χιλιάδες επιλογές.
Και ενώ η ποικιλία έχει αυξηθεί στα φρέσκα τρόφιμα, αυτό που πραγματικά έχει πολλαπλασιαστεί είναι οι επιλογές που προσφέρονται σε υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα, όπου άλλωστε μπορεί να υπάρξει καινοτομία από την πλευρά των εταιρειών.
Σύμφωνα με τον ερευνητή Dariush Mozaffarian, ο οποίος δημοσίευσε τη μελέτη «Everything in Moderation – Dietary Diversity and Quality, Central Obesity and Risk of Diabetes», «στη σύγχρονη διατροφή, το να τρως τα πάντα με μέτρο είναι στην πραγματικότητα χειρότερο από το να τρως έναν μικρό αριθμό υγιεινών τροφών».
Όσο για την ιδέα πως κανείς μπορεί να φάει οτιδήποτε, αρκεί να το αντισταθμίσει με άσκηση, η Marion Nestle είχε γράψει στο βιβλίο της «Unsavory Truth» ότι αυτό ήταν το αποτέλεσμα μιας προσπάθειας της Coca Cola να στρέψει την ευθύνη για την άνοδο της παχυσαρκίας στην έλλειψη άσκησης και όχι στον ρόλο τροφίμων με υψηλή περιεκτικότητα ζάχαρης, όπως είναι τα αναψυκτικά.
