«Μια σειρά από διαψεύσεις ελπίδων ήταν η ζωή του. Είχε ελπίσει τότε… Είχε ελπίσει ύστερα… Κάποτε, πριν από χρόνια, είχε ελπίσει στον κομμουνισμό. Μα είχε διαψευσθεί κι εκεί. Τώρα δεν είχε ελπίδα σε καμιά ιδεολογία! Αυτή η διάψευση από τις λογής λογής ιδεολογίες ήτανε βέβαια γενικό φαινόμενο. Και παραπάνω από τη διάψευση, η κούραση, η αδιαφορία, που οι πιο πολλοί, η μεγάλη πλειοψηφία νιώθει μπροστά στις διάφορες ιδεολογίες». Το απόσπασμα είναι από το διήγημα του Αντώνη Σαμαράκη, «Ζητείται Ελπίς».
Καταφεύγουμε σε αυτό, επειδή στο «Zητείται ελπίς» κατέφυγε και ο Αλέξης Τσίπρας προχθές, στην ομιλία του για το κράτος δικαίου. Δεν ξέρω αν ο πρώην πρωθυπουργός θυμήθηκε τα γυμνασιακά του αναγνώσματα για να περιγράψει τις προσωπικές του -ιδεολογικές ή άλλες- διαψεύσεις, όμως η αλήθεια είναι ότι το «ζητείται ελπίς» διατυπώνεται ολοένα πιο συχνά, ως αίτημα, από τους πολίτες, οι οποίοι δεν είναι απογοητευμένοι μόνο από την κυβέρνηση, αλλά και από την αντιπολίτευση, από τον αναποτελεσματικό τρόπο που ασκεί τα καθήκοντά της. Κάτι που καταγράφεται και στις δημοσκοπήσεις και τα ποιοτικά τους ευρήματα.
Το γεγονός ότι μετά τις μεγάλες συγκεντρώσεις για το «έγκλημα των Τεμπών» πέφτουν τα ποσοστά δημοτικότητας της ΝΔ, αλλά και των δύο αξιωματικών αντιπολιτεύσεων -του ΠΑΣΟΚ και του ΣΥΡΙΖΑ- είναι όντως αξιοπερίεργο και πρωτοφανές στα χρονικά της Μεταπολίτευσης. Μόνοι ενισχυμένοι είναι οι λεγόμενοι «αντισυστημικοί» παίκτες -οι «παλαβοί», όπως αρέσκεται να τους αποκαλεί διακεκριμένος δημοσκόπος- είτε της Δεξιάς είτε της Αριστεράς. Από τη «μεγάλη αναταραχή», στην οποία βρίσκεται η χώρα, δημοσκοπικά είναι «ωραία κατάσταση» μόνο για τη Ζωή Κωνσταντοπούλου και την Αφροδίτη Λατινοπούλου, αλλά και, δευτερευόντως, για τον Κυριάκο Βελόπουλο και τον Δημήτρη Κουτσούμπα, τα κόμματα των οποίων σημειώνουν άνοδο, σε αντίθεση με το ΠΑΣΟΚ, τον ΣΥΡΙΖΑ, τη Νέα Αριστερά, τα οποία όχι μόνο δεν κερδίζουν από τη φθορά της κυβέρνησης, αλλά είτε παραμένουν στάσιμα, είτε υποχωρούν. Μάλιστα, το ΠΑΣΟΚ, σύμφωνα πάντα με τους δημοσκόπους, αν και αξιωματική αντιπολίτευση, αναλογικά υφίσταται μεγαλύτερη ζημία και από τη ΝΔ.
Και αυτό, σύμφωνα με το σύνολο των πολιτικών αναλυτών, συνδέεται αφενός με την αδυναμία της ηγεσίας του να ανταποκριθεί με επάρκεια στα καθήκοντα της δυνάμει κυβερνητικής δύναμης και αφετέρου στο μπάχαλο και στην ένταση που επικρατεί στις σχέσεις της Χαριλάου Τρικούπη με την Κουμουνδούρου. Τελευταίο παράδειγμα, η Ολγα Γεροβασίλη και οι αλληλοκατηγορίες τόσο για τις ευθύνες του τέως προέδρου της Βουλής Κωνσταντίνου Τασούλα σχετικά με την οφειλόμενη (;) ενημέρωση που έπρεπε να παράσχει στους βουλευτές για τα νέα στοιχεία τα οποία προστέθηκαν, προ οκταμήνου, στη δικογραφία για τα Τέμπη, όσο και για τον τρόπο χειρισμού της Προανακριτικής για τον υφυπουργό Χρήστο Τριαντόπουλο. Και δεν είναι μόνο αυτά. Να κατατεθεί άμεσα πρόταση μομφής κατά της κυβέρνησης θέλει ο Φάμελλος. Να περιμένουμε να δούμε τα πορίσματα και μετά, απαντά ο Ανδρουλάκης. Να αποσυρθεί η υποψηφιότητα Τασούλα για την Προεδρία της Δημοκρατίας, ζητά το ΠΑΣΟΚ. Συμφωνούμε, λέει ο ΣΥΡΙΖΑ, αλλά το ΠΑΣΟΚ να εγκαταλείψει, συμπληρώνει, τον Τάσο Γιαννίτση και να στηρίξει τη Λούκα Κατσέλη για το ύπατο πολιτειακό αξίωμα. Αλφα λέει ο ένας, βήτα ο άλλος. Και το παιχνίδι των αρνήσεων για την πρωτοκαθεδρία στην αντιπολίτευση και την Κεντροαριστερά, γιατί περί αυτού πρόκειται, καλά κρατεί.
Απλώς, αυτό που δεν κατανοούν τα δύο κόμματα είναι ότι όσο δεν αναπτύσσει κανένα εκ των δύο -και πρωτίστως το ΠΑΣΟΚ, αφού αυτό προηγείται δημοσκοπικά- κυβερνητική δυναμική, τόσο θα σιγοβράζουν στο ζουμί τους και θα παρατηρείται αποσυσπείρωση των δυνάμεών τους. Οι ψηφοφόροι όσο δεν βλέπουν να υπάρχει σοβαρή και ισχυρή εναλλακτική στον Μητσοτάκη θα παραμένουν στις κομματικές, ιδεολογικές και αισθητικές τους προτιμήσεις, όπως αυτές καταγράφονται στον εκλογικά ουδέτερο χρόνο, από τις δημοσκοπήσεις. Μόνον εάν το ΠΑΣΟΚ αναπτύξει κυβερνητική δυναμική, τα άλλα κόμματα της αντιπολίτευσης θα δουν τα ποσοστά τους να μειώνονται. Οσο ο Ανδρουλάκης και οι συνεργάτες του δεν μπορούν να μετατρέψουν την κοινωνική δυσαρέσκεια σε πλειοψηφικό πολιτικό αίτημα, ο Μητσοτάκης θα συνεχίσει να ελπίζει πως ο χρόνος ίσως αποβεί δικός του σύμμαχος και όχι των αντιπάλων του. Αν η δυσπραγία του ΠΑΣΟΚ συνεχιστεί, τότε δεν αποκλείεται τα σενάρια περί αλλαγής ηγεσίας -είτε στην πορεία προς τις εκλογές, είτε αμέσως μετά και σε συνάρτηση με την ανάγκη συμμαχιών για συγκρότηση κυβερνητικής πλειοψηφίας- να βρουν χώρο ευδοκίμησης, πιθανώς με πρωτοβουλία της Αννας Διαμαντοπούλου, στη Χαριλάου Τρικούπη και όχι στην Πειραιώς.
Εχοντας υπ’ όψιν αυτά τα δεδομένα είναι λογικό ο Τσίπρας να διαπιστώνει: «Ας μην κρυβόμαστε, η εικόνα δεν είναι καλή ούτε για την αντιπολίτευση. Ανεξάρτητα ποιος έχει το δίκιο και ποιος το άδικο. Και αυτό μας αφορά όλους, τον καθένα από εμάς. Μας αφορά, αλλά και μας υπερβαίνει ταυτόχρονα, με την έννοια ότι είναι ευθύνη πρωτίστως των ηγεσιών της προοδευτικής αντιπολίτευσης, να δώσουν απαντήσεις». Οπως λογικά -και σωστά, θα προσθέταμε- είναι και τα ερωτήματα που διατυπώνει (για τις δυνάμεις που διακηρύσσουν ότι παραμένουν πιστές, καθεμία με τον δικό της τρόπο φυσικά, στις δημοκρατικές και προοδευτικές αξίες): «Μπορούν να επαναφέρουν την εμπιστοσύνη; Μπορούν να συμφωνήσουν σε ένα μίνιμουμ σχέδιο αλλαγών και μεταρρυθμίσεων που θα επουλώσει τις πληγές της δημοκρατίας και της Δικαιοσύνης, όταν δεν μπορούν να συμφωνήσουν ακόμη και για έναν κοινό βηματισμό μέσα στο Κοινοβούλιο;». Η απάντηση είναι όχι. Δεν μπορούν. Τουλάχιστον προσώρας. Και πιθανότατα μέχρι τις εκλογές. Κάθε κόμμα θα πορευτεί μόνο του. Και ο λόγος είναι απλός: υπερτερούν οι μικρομεγαλισμοί και οι προσωπικές ιδιοτέλειες. Αλλά και τα πάθη για το παρελθόν, που δεν λένε να κοπάσουν. «Προτιμούν», όπως μάς λέει χαρακτηριστικά ιστορικό στέλεχος και πρώην υπουργός του ΠΑΣΟΚ, «να τους γλεντάει πολιτικά και εκλογικά ο Μητσοτάκης, παρά να βάλουν στην άκρη τις διαφορές τους και να συμφωνήσουν σε ένα εναλλακτικό -και για τη χώρα και για τη διακυβέρνηση- κοινό πρόγραμμα. Ο καθένας υπερασπίζεται το μαγαζί του και την πραμάτεια του».
Και η αλήθεια αυτή είναι και την ξέρουν όλοι, με πρώτο και καλύτερο τον Τσίπρα. Γι’ αυτό και ο πρώην πρωθυπουργός αποφαίνεται: «Τα Τέμπη, η Πύλος, οι υποκλοπές, οι μεγάλες λαϊκές κινητοποιήσεις αποτελούν και μια προειδοποίηση προς όλους. Αν δεν υπάρξει έγκαιρη και πειστική απάντηση, που θα λάβει υπόψη τις διεργασίες και τις αντιδράσεις της κοινωνίας, υπάρχει ο κίνδυνος να γίνουν μέρος του προβλήματος, και εκείνοι που εκ των πραγμάτων οφείλουν να είναι μέρος της λύσης». Γι’ αυτό και κάνουν λάθος όσοι νομίζουν ότι στο προβλεπτό μέλλον, και πάντως πριν από τις εκλογές, μπορεί να φτιαχτεί μια προοδευτική τριπλέτα (ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ, Νέα Αριστερά), που θα αμφισβητήσει με επιτυχία την πρωτοκαθεδρία Μητσοτάκη και την ηγεμονία της Δεξιάς στον πολιτικό και δημόσιο βίο της χώρας. Οι συζητήσεις που γίνονται μεταξύ των ηγεσιών και των επιτελείων των κομμάτων της προοδευτικής αντιπολίτευσης δεν είναι μόνο πολιτικά δύσκολες, είναι και προσωπικά ψυχοφθόρες, σε σημείο που κάποιος εκ των αρχηγών να αποφαίνεται: «Εχω κουραστεί». Και να ομολογεί: «Παρά τα όσα λέγονται, και έλεγα κι εγώ, για τη Ζωή Κωνσταντοπούλου, η πλέον σοβαρή στις συζητήσεις και με διάθεση συνεργασίας είναι αυτή».
Σημειώνουμε ότι το κόμμα της Ζωής, η Πλεύση Ελευθερίας, λεηλατεί, σύμφωνα με τους δημοσκόπους, το κόμμα του Stefanos Κασσελάκη, το οποίο ενδεχομένως να μην αντέξει μέχρι τις εκλογές, λένε τώρα αυτοί που μέχρι και πριν από έναν μήνα στοιχημάτιζαν ότι θα υπερβεί και μάλιστα με σχετική ευκολία το κοινοβουλευτικό όριο του 3%. Πάντως, εκτός από τη μαχητικότητα, αρκετοί ψηφοφόροι, από σχεδόν όλο το κομματικό φάσμα, αναγνωρίζουν τον «νομικά τεκμηριωμένο λόγο» της Κωνσταντοπούλου στην τραγωδία των Τεμπών και την υπεράσπιση των οικογενειών των θυμάτων. Επίσης, η Ζωή κερδίζει επειδή τόσο το ΠΑΣΟΚ όσο και ο ΣΥΡΙΖΑ δεν μπορούν να επωφεληθούν ως κυβερνητικά -κατά το παρελθόν, αλλά και δυνάμει(;)- κόμματα από τη φθορά της κυβέρνησης. Επιπροσθέτως, Ανδρουλάκης και Φάμελλος αδυνατούν να πετάξουν σε υψηλότερα ποσοστά και για έναν ακόμη λόγο: Επειδή, η μετατόπιση του κοινωνικού και πολιτικού εκκρεμούς, στα καθ’ ημάς και διεθνώς, προς τα δεξιά ενισχύουν τα κόμματα του Βελόπουλου και της Λατινοπούλου.
Σύμφωνα με όλους τους υπολογισμούς των -κομματικών και δημοσκοπικών- επιτελείων, το άθροισμα των ποσοστών του ΚΚΕ, της Πλεύσης Ελευθερίας, της Φωνής Λογικής, της Ελληνικής Λύσης, της Νίκης και του ΜέΡΑ25, εάν στην πορεία προς τις εκλογές δεν αλλάξει κάτι δραματικά, θα είναι καταφανώς υψηλότερο από το ποσοστό που θα αθροίζει η προοδευτική -και κυβερνητικά εναλλακτική- τριπλέτα των ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ και Νέας Αριστεράς. Εξυπακούεται ότι μια τέτοια εξέλιξη θα καταστήσει ακόμη πιο περίπλοκο το κυβερνητικό παιχνίδι και ειδικότερα τις συμμαχίες που μπορεί να δημιουργηθούν, για να μην οδηγηθούμε σε αλλεπάλληλες εκλογικές αναμετρήσεις, με σοβαρές παρενέργειες στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική σταθερότητα. Παρενέργειες που είναι δύσκολο να τις αντέξει το κομματικό μας σύστημα στους λιγόψυχους και φτωχούς, στους dürftiger, καιρούς, που ζούμε. Και ειδικά μετά την εκλογή Τραμπ στην Αμερική και την αυξανόμενη απορρύθμιση των Βρυξελλών, της καρδιάς της Ευρώπης.
Τούτων δοθέντων, μάλλον έχει δίκιο ο Τσίπρας να αναζητεί την ελπίδα, μόνο που πρέπει και αυτός να καταλάβει ότι το αριστερό του προφίλ δεν τον βοηθάει να γίνει αποδεκτός σ’ έναν κόσμο που ολοένα περισσότερο κοιτάζει τα γινόμενα και τα ερχόμενα με το δεξί του μάτι. Και επίσης, εδώ που έφτασαν τα πράγματα, μετά την παραίτησή του από την αρχηγία του ΣΥΡΙΖΑ και το κωμειδύλλιο με τον Κασσελάκη, η πρωτοβουλία να ενωθούν ο ΣΥΡΙΖΑ με τη Νέα Αριστερά δεν φτάνει. Αντε να πάει ο ΣΥΡΙΖΑ στο 10%-11%, αν επιστρέψουν και κάποιοι που έφυγαν ή στις εκλογές προτίμησαν την αποχή. Μάλλον, ο Αλέξης θα έπρεπε μετά την ομιλία του την Πέμπτη στο Ωδείο Αθηνών, στην εκδήλωση του Ινστιτούτου του, να κάνει αυτά που γράφει στην κατακλείδα του ο Σαμαράκης. Να βγάλει την ατζέντα του να κόψει ένα φύλλο και να γράψει με το μολύβι του «ΖΗΤΕΙΤΑΙ ελπίς». Υστερα να προσθέσει το όνομά του και τη διεύθυνσή του. Να φωνάξει το γκαρσόνι. Να πληρώσει. Και να πάει κατευθείαν στην εφημερίδα, να δώσει την αγγελία του, να παρακαλέσει και να επιμείνει να μπει στο αυριανό φύλλο.
Πάντως, ακόμη κι αν κάνει αυτά, δεν είμαι σίγουρος ότι η ελπίδα για μια δεύτερη φορά κυβέρνηση της Αριστεράς θα ζωντανέψει στην πλειοψηφία των ψηφοφόρων. Και ο λόγος είναι απλός και μας τον είπε πρώην αρχηγός προοδευτικού κόμματος. Οταν τον ρωτήσαμε «τι γίνεται;», μας απάντησε «το αγίνωτο». Αυτά που ζούμε, να αγκομαχά η κυβέρνηση και να αρρωσταίνει η αντιπολίτευση, δεν τα έχω ξαναδεί στις περισσότερες από έξι δεκαετίες που ασχολούμαι ενεργά με την πολιτική. Και μάλλον έχει δίκιο…
