«Από τότε που ο Ντίπακ Τσόπρα επιχείρησε μια σύνθεση της σοφίας της Απω Ανατολής με τη δυτική επιστήμη, η προσέγγισή του απέκτησε μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Το βιβλίο «Ο θεραπευτικός εαυτός», αν και δεν είναι παρά ένα ακόμα εγχειρίδιο αυτοβοήθειας, προτείνει μια φιλοσοφία ζωής που υπερβαίνει τις συμβουλές για την καλή διατροφή, τη σωματική άσκηση και την καταπολέμηση του άγχους. Απευθύνεται στον σύγχρονο άνθρωπο από τον οποίο διαφεύγει το αυτονόητο: η διάκριση μεταξύ αυτού που είναι σημαντικό και αυτού που δεν είναι. Συμφωνώ κι εγώ με την υπόρρητη διαπίστωση των Τσόπρα και Τάνζι ότι από πολλούς ανθρώπους λείπει η απλή, καθημερινή σοφία που οδηγεί σε ηρεμία, αποδοτικότητα, δημιουργικότητα. Μόνο και μόνο αν μετρήσουμε τον χρόνο που ξοδεύουν οι περισσότεροι συμπολίτες μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, εκφράζοντας “γνώμες” και ανταλλάσσοντας κατηγόριες, συμπεραίνουμε ότι κάτι πηγαίνει πολύ στραβά».
Η Σώτη Τριανταφύλλου, στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής, από το «δροσερό Παρισάκι», μιλάει στην «Κ» για το βιβλίο «Ο θεραπευτικός εαυτός», που μόλις κυκλοφόρησε σε δική της μετάφραση από τις εκδόσεις Πατάκη. Συγγραφείς του είναι ο Ντίπακ Τσόπρα, πρωτοπόρος στην ολιστική ιατρική, και ο Ρούντολφ Τάνζι, καθηγητής Νευρολογίας στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και διευθυντής της Μονάδας Γενετικής και Γεροντολογίας στο Γενικό Νοσοκομείο της Μασαχουσέτης. Αντικείμενο της έρευνάς τους, εδώ και σχεδόν τρεις δεκαετίες, είναι πώς λειτουργούν το μυαλό και το σώμα μας – και πώς το ένα συνδέεται με το άλλο με τρόπους που δυστυχώς πολλοί άνθρωποι αγνοούν.
Η υγεία και η μακροζωία μας είναι σε μεγάλο βαθμό στο χέρι μας, λένε. Οι περισσότερες παθήσεις ξεκινούν πολύ πριν από την εκδήλωση των συμπτωμάτων τους. Πρέπει να μάθουμε να αναγνωρίζουμε τα σημάδια τους όσο πιο έγκαιρα γίνεται και να παίρνουμε μέτρα, να εφαρμόζουμε στρατηγικές που θα κρατήσουν μακριά τις ασθένειες. Το θεραπευτικό ταξίδι ξεκινάει από την παιδική μας ηλικία και η προστασία από το τοξικό άγχος διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο. Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου οι Τσόπρα και Τάνζι απαντούν σε πολλά «γιατί» και «πώς».
– Τι ακριβώς σημαίνει η διά βίου φροντίδα και γιατί είναι απαραίτητη;
– Σύμφωνα με την ιατρική λογική, πρέπει να αντιμετωπίζουμε την υγεία και την ασθένεια σε βάθος χρόνου. Δεν αρκούν οι μεμονωμένοι παράγοντες, όπως το να μην καπνίζουμε, να χάσουμε βάρος, να πηγαίνουμε στο γυμναστήριο και να μη μας κατακλύζει το άγχος. Το στοίχημα είναι να φροντίζουμε τη σωματική και ψυχική μας υγεία σε όλη τη ζωή μας. Το να κόψουμε το κάπνισμα, να χάσουμε βάρος και να κάνουμε γυμναστική μάς ωφελούν σε οποιαδήποτε φάση της ζωής. Αλλά η διά βίου φροντίδα είναι κάτι διαφορετικό από τη μείωση του κινδύνου για τη διαταραχή Α ή Β. Μόνο μια ολιστική προσέγγιση λειτουργεί τελικά.
– Ποια θα είναι τα οφέλη από την ενεργοποίηση του θεραπευτικού εαυτού μας;
– Ο θεραπευτικός εαυτός μας είναι μη επεμβατικός και δεν προϋποθέτει εξάρτηση από εξωτερικές θεραπείες. Διατηρεί τη φυσική ισορροπία και ενισχύει το ανοσοποιητικό μας σύστημα μέσω επιλογών τρόπου ζωής. Οι επιλογές τρόπου ζωής μπορούν να αποτρέψουν πολλές μορφές καρκίνου, να ενισχύσουν την πρόληψη της νόσου Αλτσχάιμερ και την αναστροφή συμπτωμάτων άνοιας. Η γήρανση θα είναι μακρά σε διάρκεια και θα συνοδεύεται από καλή υγεία. Επίσης αποτρέπει την εξάρτηση από τα φάρμακα, επειδή η θεραπεία αρχίζει πριν από το στάδιο των συμπτωμάτων. Τα περισσότερα φάρμακα συνταγογραφούνται αργά στη διαδικασία της νόσου, ένα στάδιο στο οποίο δεν θα φτάσουμε αν ενεργήσουμε αρκετά νωρίς. Αυτό ισχύει για σχεδόν όλες τις διαταραχές του τρόπου ζωής, συμπεριλαμβανομένων των καρδιακών παθήσεων και του καρκίνου, που δημιουργούν την επιτακτικότερη ανάγκη για φαρμακευτική αγωγή. Αυτά είναι χειροπιαστά αποτελέσματα από την υιοθέτηση του διπλού ρόλου, θεραπευτή και θεραπευόμενου, του θεραπευτή μέσα μας.
– Η «τραυματική θλίψη», όπως αναφέρεται στο βιβλίο, πώς επηρεάζει τη σύνδεση του νου και του σώματος;
– Οι άνθρωποι ζουν για έναν σκοπό, και όταν ο σκοπός υφίσταται βλάβη –ο αγαπημένος σύζυγός μας πεθαίνει, για παράδειγμα–, η θλίψη κάνει τη ζωή να φαίνεται χωρίς νόημα. Κάθε κύτταρο στο σώμα παίρνει το μήνυμα σε χημική μορφή. Οι χημικές ουσίες είναι η σωματική ένδειξη της θλίψης, αλλά η απώλεια νοήματος δεν είναι χημική· είναι ανθρώπινη με την ευρύτερη έννοια. Η τραυματική θλίψη «ανεβάζει τις στροφές» της σύνδεσης του νου και του σώματος με επικίνδυνο τρόπο. Ερευνητές του Γέιλ μελέτησαν 119 άνδρες και 40 γυναίκες που υποβλήθηκαν στην πιο ακριβή εξέταση για την ανίχνευση εμπλοκών στις στεφανιαίες αρτηρίες, τη γνωστή ως στεφανιαία αγγειογραφία. Οι ασθενείς που έλεγαν στους ερευνητές ότι ζούσαν σε περιβάλλον αγάπης και συμπαράστασης παρουσίασαν γενικά μικρότερη απόφραξη στις στεφανιαίες αρτηρίες τους, κύρια αιτία καρδιακών και εγκεφαλικών επεισοδίων. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες κινδύνου για καρδιακές παθήσεις, όπως η διατροφή, η άσκηση, το κάπνισμα και το οικογενειακό ιστορικό, αλλά ακόμα και όταν αυτά εξαλείφονταν από την εξίσωση, το αίσθημα ότι μας αγαπούν έπαιζε ρόλο στην υγεία των αρτηριών.
– Η αγάπη είναι φάρμακο, δηλαδή;
– Οι έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι που ζουν μέσα στην αγάπη έχουν υγιέστερη καρδιά από όσους αισθάνονται ότι κανένας δεν τους αγαπάει αρκετά. Ο μεγάλος Ινδός ποιητής Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ έλεγε ότι η αγάπη δεν είναι απλώς συγκινησιακή κατάσταση, αλλά κοσμική δύναμη.
– Με το φαγητό, ποιο είναι το μεγαλύτερο λάθος που κάνουμε;
– Το αίσθημα του κορεσμού δεν προέρχεται από το γεμάτο στομάχι, αλλά από ό,τι μας λέει ο εγκέφαλός μας – και ιδιαίτερα ο υποθάλαμος. Οταν ο νους και το σώμα διαχωρίζονται, δεν παίρνουμε υπόψη τον εγκέφαλό μας, δηλαδή στρεβλώνουμε τη σχέση μας με τον εγκέφαλό μας. Αντί να ακούμε τον φυσικό βιορυθμό που καθορίζει την πείνα και τον κορεσμό, επιβάλλουμε μια δική μας αυθαίρετη συμπεριφορά. Επειδή έχουμε ελεύθερη βούληση, αυτή μπορεί να είναι σχεδόν οτιδήποτε, αλλά οι κοινωνικοί κανόνες σήμερα είναι ήδη παραμορφωμένοι, κάτι που σημαίνει ότι αποκτούμε συνήθειες (πολλές από την παιδική μας ηλικία) στις οποίες ο εγκέφαλος προσαρμόζεται: τρώμε ακόμα και όταν έχουμε χορτάσει, καταναλώνουμε υπερβολική ποσότητα ζάχαρης και λίπους, καταναλώνουμε αλκοόλ, τσιμπολογούμε ανάμεσα στα γεύματα. Επίσης «τρώμε τα συναισθήματά μας». Δεν ακολουθούμε κανονικές ώρες φαγητού.
– Η χρόνια φλεγμονή χαμηλής έντασης (στο έντερο και όχι μόνο), μια κατάσταση χωρίς συμπτώματα, συνδέεται με όλο και πιο πολλές διαταραχές. Υπάρχουν τρόφιμα που την καταπολεμούν;
– Λιπαρά ψάρια (σολομός, τόνος, σκουμπρί, ρέγκα), μούρα, ξηροί καρποί (καρύδια, αμύγδαλα και φουντούκια, αλλά όχι φιστίκια), σπόροι, τρόφιμα ολικής άλεσης, σκούρα πράσινα λαχανικά, σόγια (όπως και γάλα σόγιας και τόφου), μανιτάρια, γαλακτοκομικά προϊόντα με χαμηλά λιπαρά, πιπεριές, ντομάτες, κεράσια, τζίντζερ, κουρκουμάς, σκόρδο, ελαιόλαδο. Στην ιστοσελίδα της, η Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ προσθέτει μερικά ακόμα στοιχεία στη λίστα: κακάο και μαύρη σοκολάτα, βασιλικός, μαύρο πιπέρι. Η επιστήμη εξακολουθεί να μελετάει το ερώτημα κατά πόσο αυτά τα τρόφιμα έχουν αντιφλεγμονώδη δράση στο σώμα και ποια είναι η επίδρασή τους, αν υπάρχει, στο μικροβίωμα.
Τα… χαμηλά εμπόδια κατά της γήρανσης και η καφεποσία
– Ο ρόλος του καφέ ποιος είναι, τελικά;
– Πολλές μελέτες έχουν επικυρώσει τα οφέλη για την υγεία από την κατανάλωση καφέ, αλλά ο μηχανισμός είναι μάλλον άγνωστος. Μια μελέτη του 2015 σε περισσότερα από 200.000 άτομα, των οποίων η υγεία αξιολογούνταν επί τριάντα χρόνια, συμπέρανε ότι όσοι έπιναν 1 έως 5 φλιτζάνια καφέ την ημέρα είχαν 15% χαμηλότερο κίνδυνο θνησιμότητας από εκείνους που δεν έπιναν καφέ. Οταν κάποιος πίνει πάνω από 4 φλιτζάνια την ημέρα, φαίνεται ότι τα οφέλη αυξάνονται. Υπάρχουν βελτιώσεις και για τους κινδύνους για διαβήτη τύπου 2 (ίσως συνδέονται με την ικανότητα του καφέ να μειώνει το σάκχαρο στο αίμα), καρδιακές προσβολές και εγκεφαλικά επεισόδια (πιθανώς συνδέονται με αντιφλεγμονώδη δράση), καρκίνο του ήπατος (άγνωστη αιτία), αυτοκτονία (άγνωστη αιτία) και διαταραχές τόσο διαφορετικές όσο οι χολόλιθοι και η νόσος Πάρκινσον. Επειδή το σημαντικότερο στοιχείο που φαίνεται να σχετίζεται με τη διάρκεια ζωής είναι η μείωση της φλεγμονής, μάλλον αυτός είναι ο καλύτερος λόγος για να πίνουμε καφέ. Δεδομένου ότι πολλοί από όσους πίνουν καφέ καπνίζουν, πρέπει να σημειωθεί ότι η μακροζωία που συνδέεται με τον καφέ προκύπτει μετά την αφαίρεση του καπνίσματος από την εξίσωση.
– Τα γηρατειά είναι νόσος; Το DNA μας ρυθμίζει πώς θα γεράσουμε;
– Μολονότι οι ηλικιωμένοι είναι πιο επιρρεπείς στην ασθένεια από τους νεαρούς ενηλίκους, το γήρας δεν είναι νόσος. Το ιερό δισκοπότηρο στη Φυσική, που το αναζητούμε εδώ και πολλές δεκαετίες, είναι γνωστό ως η θεωρία των πάντων: πρόκειται για μια ενιαία εξήγηση όλων των θεμελιωδών δυνάμεων του σύμπαντος. Στην ιατρική δεν υπάρχει συγκρίσιμη θεωρία των πάντων αναφορικά με τη γήρανση. Οταν αρπάζουμε κρυολόγημα, θα εμφανίσουμε συμπτώματα στη διάρκεια της επόμενης εβδομάδας, όπως οι περισσότεροι άνθρωποι· η γήρανση χρειάζεται, όμως, δεκαετίες για να εκτυλιχθεί: δεν είναι ποτέ ίδιοι δύο 70άρηδες. Καθένας από εμάς είναι ένα μοναδικό άτομο, και η γήρανση υπογραμμίζει τις μοναδικές μας ιδιότητες. Η αντιγήρανση έκανε ένα άλμα προς τα εμπρός τις τελευταίες δύο δεκαετίες: αποσαφηνίστηκε ότι η διαδικασία της γήρανσης επικεντρώνεται στο DNA. Τώρα γνωρίζουμε, χάρη στην επιγενετική, ότι οι εμπειρίες της ζωής επηρεάζουν συνεχώς τη γονιδιακή δραστηριότητα, αφήνοντας σημάδια ή αποτυπώματα που διαρκούν πολύ καιρό. Κανένας δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα εάν ένας συγκεκριμένος δείκτης διαρκεί για χρόνια, δεκαετίες ή μια ζωή, αλλά είναι αναμφισβήτητο ότι ο τρόπος ζωής μας έχει γενετικές συνέπειες. Ακόμη και τα δίδυμα, που γεννήθηκαν με το ίδιο γονιδίωμα, θα παρουσιάσουν διαφορετική γονιδιακή δραστηριότητα στα 70 τους· μπορεί, μάλιστα, να είναι τόσο διαφορετική όσο δύο αδελφών που δεν είναι δίδυμοι ή ακόμη και όσο δύο ξένων.
– Ποια είναι τα σημάδια της γήρανσης του εγκεφάλου και πότε πρέπει να μας ανησυχούν;
– Κατά κανόνα, όλοι μας επιβραδυνόμαστε νοητικά καθώς μεγαλώνουμε. Κάποια στιγμή μετά την ηλικία των 50 ή 60, ίσως αρχίσουμε να δυσκολευόμαστε στην ανάκληση ονομάτων και λέξεων. Ισως ξεχνάμε πού βάζουμε διάφορα πράγματα. Αλλά εάν ο εγκέφαλός μας αρχίζει να επιβραδύνει, δεν σημαίνει ότι πρέπει να πανικοβληθούμε. Τα ελλείμματα του γήρατος αντισταθμίζονται από τη σοφία, την ευγένεια και την ηρεμία που κερδίζουμε με την ηλικία. Οι «στιγμές γηρατειών» δεν είναι απαραιτήτως η αρχή του Αλτσχάιμερ. Το να μην μπορείτε να βρείτε τα κλειδιά σας δεν είναι τρομερό: συνήθως οφείλεται σε αφηρημάδα. Ομως, αν τα κλειδιά έμειναν στο αυτοκίνητο με τον κινητήρα αναμμένο ενώ έχετε μπει στο σπίτι και αν τέτοιες «αφηρημάδες» συμβαίνουν όλο και συχνότερα, ίσως πρέπει να ανησυχήσετε για την υγεία του εγκεφάλου σας.
– Για τον καρκίνο μπορούμε να αισιοδοξούμε;
– Ναι, και ο βασικός λόγος για την αισιοδοξία έγκειται στο ότι έχουμε μετακινηθεί από τη θεραπεία στην πρόληψη. Πρόκειται για ανατροπή απρόβλεπτη ακόμη και πριν από μία δεκαετία, όταν η ελπίδα εξαρτιόταν από τη χρηματοδότηση για την έρευνα και τις νέες φαρμακευτικές θεραπείες. Σήμερα, είναι γενικώς αποδεκτό ότι μέχρι 50% των περιπτώσεων καρκίνου μπορούν να προληφθούν με τις γνώσεις που διαθέτουμε ήδη. Οι καθημερινές επιλογές του τρόπου ζωής είναι η ουσία της πρόληψης του καρκίνου: περιλαμβάνουν την αποφυγή του καπνίσματος, τη φυσική διατροφή, την αποφυγή καρκινογόνων παραγόντων στο φαγητό, στον αέρα και στο νερό, τη λήψη μισής ασπιρίνης την ημέρα και τη χρήση αντηλιακών για το δέρμα.
