Το 2023 ο καθένας από εμάς υπολογίζεται, με βάση στοιχεία του ΟΗΕ, ότι θα παράγει 8 κιλά Αποβλήτων Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού. Πάνω από 61 εκατ. τόνοι -περισσότεροι από το βάρος του Σινικού Τείχους- κινητών, σεσουάρ, καλωδίων, ρολογιών και δεκάδων άλλων ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών θα παροπλιστούν αυτή τη χρονιά και, δυστυχώς, μόλις το 17,4% αυτών των αποβλήτων θα συλλεχθεί, θα υποστεί επεξεργασία και θα ανακυκλωθεί με ορθά περιβαλλοντικό τρόπο. Αυτο πρακτικά σημαίνει ότι 50,6 εκατ. τόνοι, που περιέχουν τόσο επιβλαβείς ουσίες όσο και πολύτιμα υλικά, είτε θα οδηγηθούν σε χώρους υγειονομικής ταφής είτε θα καούν σε χωματερές είτε θα διακινηθούν παράνομα και θα αποσυναρμολογηθούν επιβαρύνοντας το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία είτε απλά θα μείνουν σε κάποιο συρτάρι ή ντουλάπι ενός νοικοκυριού. Ακόμη και στις ευρωπαϊκές χώρες, που κατά κανόνα λειτουργούν πιο αποτελεσματικά συστήματα ανακύκλωσης ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών, μόνο μία στις δύο συλλέγεται και ανακυκλώνεται.
Οι «αόρατες» συσκευές
Σημαντικό ποσοστό των ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών αποβλήτων είναι οι λεγόμενες «αόρατες» συσκευές, εκείνες που λόγω της φύσης ή της εμφάνισής τους δημιουργούν ερωτηματικά για το αν και πού θα μπορούσαν να ανακυκλωθούν. Για παράδειγμα, ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά παιχνίδια, ηλεκτρονικά τσιγάρα, ηλεκτρικά εργαλεία, ανιχνευτές καπνού, wearables συσκευές υγείας, έξυπνα οικιακά γκάτζετ, ηλεκτρονικά ποδήλατα και ηλεκτρονικά σκούτερ ή απλά καλώδια. Υπολογίζεται ότι περίπου 9 εκατ. τόνοι ηλεκτρικών συσκευών καταλήγουν στα σκουπίδια επειδή οι καταναλωτές δεν γνωρίζουν ότι μπορούν να ανακυκλωθούν. Ενδεικτικά, το 2022, σχεδόν 2 δισ. είδη εξοπλισμού πληροφορικής, όπως USB, ρούτερ, ποντίκια, παροπλίστηκαν λόγω ελαττωματικής λειτουργίας ή αντικατάστασής τους και 7,3 δισ. ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά παιχνίδια πετάχτηκαν στα σκουπίδια παγκοσμίως. Την ίδια χρονιά, σε κάδους απορριμμάτων κατέληξαν 950 εκατ. κιλά καλώδια (ποσότητα που μπορεί να τυλίξει τη Γη 107 φορές) και 1 εκατ. τόνοι οικιακών ηλεκτρικών εργαλείων (σχεδόν όσο ζυγίζουν 233.000 φορτηγά).
Σε αυτές τις συσκευές δίνει έμφαση φέτος η καμπάνια που υλοποιεί η Ανακύκλωση Συσκευών Α.Ε., τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα Ανακύκλωσης Ηλεκτρικών και Ηλεκτρονικών Συσκευών. Πρόκειται για το μεγαλύτερο στην Ελλάδα Συλλογικό Σύστημα Εναλλακτικής Διαχείρισης Αποβλήτων Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού (ΑΗΗΕ) που αναλαμβάνει την οργάνωση της συλλογής ΑΗΗΕ, τη μεταφορά, την προσωρινή αποθήκευση, τον διαχωρισμό και την επεξεργασία τους, με τελικό στόχο την απομάκρυνση των επιβλαβών ουσιών για το περιβάλλον και την επανένταξη των αξιοποιήσιμων υλικών ως πρώτη ύλη στην παραγωγή νέων προϊόντων. Η Ανακύκλωση Συσκευών Α.Ε. είναι μέλος της παγκόσμιας ένωσης WEEE Forum, με έδρα στις Βρυξέλλες, που εκπροσωπεί σαράντα επτά Οργανισμούς Ευθύνης Παραγωγών (ΟΕΠ) σε όλο τον κόσμο και στοχεύει να καταστεί το κορυφαίο παγκοσμίως κέντρο διαχείρισης ηλεκτρονικών αποβλήτων.
Επικίνδυνες ουσίες και πολύτιμα υλικά
Σύμφωνα με μελέτη που υλοποίησαν το 2022 τα μέλη του WEEE Forum σε έξι χώρες (Ηνωμένο Βασίλειο, Ιταλία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβενία και Ολλανδία) και το Ινστιτούτο των Ηνωμένων Εθνών για την Εκπαίδευση και τους Πόρους, από τα 74 ηλεκτρονικά προϊόντα που βρίσκονται σε ένα νοικοκυριό τα 13 είναι παροπλισμένα (τα 4 είναι σπασμένα και τα 9 λειτουργούν αλλά δεν χρησιμοποιούνται για διάφορους λόγους). Τα πιο συνηθισμένα από αυτά τα προϊόντα που παραμένουν σε συρτάρια, αποθήκες και ντουλάπια είναι οι μικρές ηλεκτρονικές συσκευές και αξεσουάρ, όπως ακουστικά κεφαλής, αντάπτορες, τα τηλεκοντρόλ, οι μικροσυσκευές, όπως ρολόγια, σίδερα κ.ά., οι συσκευές πληροφορικής, όπως εξωτερικοί σκληροί δίσκοι, ρούτερ, πληκτρολόγια, ποντίκια, και αξεσουάρ όπως καλώδια, τα κινητά και τα smartphones και ο εξοπλισμός για παρασκευή φαγητού όπως τοστιέρες, ψηστιέρες κ.ά. Όσο όλα αυτά δεν προωθούνται για ανακύκλωση, οι πολύτιμοι πόροι που περιέχουν δεν εισέρχονται ξανά στον κύκλο παραγωγής. Για παράδειγμα, υπολογίζεται ότι το 2022 πετάχτηκαν ή παροπλίστηκαν 844 εκατ. ηλεκτρονικά τσιγάρα, ενώ, αν είχε ανακτηθεί, το λίθιο που περιλαμβάνεται στις μπαταρίες τους θα μπορούσε να τροφοδοτήσει 15.000 ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Μεταξύ των άλλων πολύτιμων υλικών που περιέχουν αυτές οι συσκευές είναι επίσης χρυσός, ασήμι, χαλκός και κρίσιμες πρώτες ύλες που είναι εξαιρετικά σημαντικές για την πράσινη μετάβαση και την παραγωγή νέων ηλεκτρονικών συσκευών.
Επίσης, όταν αυτά τα απόβλητα -είτε λόγω άγνοιας είτε λόγω αμέλειας- καταλήγουν σε ΧΥΤΑ, αποτεφρωτήρες ή απορρίπτονται ανεξέλεγκτα στο περιβάλλον, μπορούν να μολύνουν το έδαφος και τις πηγές νερού με επικίνδυνες ουσίες όπως ο μόλυβδος, ο υδράργυρος, το κάδμιο, να ρυπάνουν τα οικοσυστήματα και φυσικά να βάλουν σε κίνδυνο την ανθρώπινη υγεία. Σε παλιότερη έρευνα που έγινε στη χώρα μας για λογαριασμό της Ανακύκλωσης Συσκευών Α.Ε., διαπιστώθηκε ότι υπάρχουν δύο βασικές λανθασμένες αντιλήψεις: Το 42% των Ελλήνων πολιτών θεωρεί εσφαλμένα ότι οι μικρές οικιακές συσκευές μπορούν να εναποτεθούν στους κάδους των υπόλοιπων συστημάτων ανακύκλωσης (χαρτιού, συσκευασιών κ.λπ.), ενώ το 19% συμπεριλαμβάνει στους αποδεκτούς τρόπους ανακύκλωσης την εναπόθεση συσκευών στον δρόμο και την περισυλλογή τους από γυρολόγους, αγνοώντας τους κινδύνους που ενέχει αυτό για το περιβάλλον και την υγεία μας.
